Aktualności

CZY FARMACEUTA MA PRAWO POWOŁAĆ SIĘ NA KLAUZULĘ SUMIENIA?

Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie stwierdził, że wolność sumienia oznacza „przede wszystkim prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem oraz wolność od przymusu postępowania wbrew niemu” .  Konstytucja gwarantuje zatem każdemu swobodę dokonywania ocen moralnych i możliwość postępowania w zgodzie z własnym sumieniem. Oznacza to również możliwość zgłoszenia sprzeciwu sumienia względem dokonania czynu, który racjonalnie rozpoznaliśmy jako zło moralne (tzw. „klauzula sumienia”).

Trybunał Konstytucyjny podkreślił,  iż  w demokratycznym państwie prawnym klauzula sumienia jest „wyrazem wolności od przymusu postępowania wbrew własnemu sumieniu (…) Wolność sumienia musi bowiem przejawiać się także w możliwości odmowy wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania naukowe, religijne lub moralne” [1] .

Trybunał Konstytucyjny bardzo wyraźnie zaznaczył również, że „wolność sumienia – w tym ten jej element, którym jest sprzeciw sumienia – musi być respektowana niezależnie od tego, czy istnieją przepisy ustawowe ją potwierdzające.” [2]

Nie ulega zatem wątpliwości, że Konstytucja RP poręcza każdemu – również farmaceucie,  aptekarzowi i właścicielowi apteki – prawo do odmowy podejmowania działań,  które  jego sumienie rozpoznaje jako stanowiące zło lub współudział w złu. Jednoznaczne wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego nie pozostawiają co do tego najmniejszych wątpliwości.  Prawo do sprzeciwu sumienia stanowi integralny i konieczny element wolności sumienia – ma więc rangę konstytucyjną i nie wymaga ustawowego potwierdzenia lub konkretyzacji.

Sprzeciw sumienia dotyczy zawsze konkretnej sytuacji. Ma on pomóc uniknąć popełnienia zła. Dlatego też w sytuacji, gdy odmowa dokonania określonego czynu prowadziłaby do bezpośredniego zagrożenia dla życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu  (a zatem stanowiłaby wyrządzenie zła),  wówczas  nie można zasłaniać się sprzeciwem sumienia w odniesieniu do działań, względem których, w innych okolicznościach, można byłoby się powołać na klauzulę sumienia.

Odmowa sprzedaży jakichkolwiek środków antykoncepcyjnych nie grozi jednak klientowi apteki ryzykiem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia jego ciała lub ciężkiego rozstroju jego zdrowia.

Odmawianie przez farmaceutów lub techników farmaceutycznych, wydawania poszczególnych produktów,  omijając  sformułowanie „klauzula sumienia” i wprowadzając pacjentów w błąd poprzez wskazanie,  że  produktu  „nie ma na stanie i nie wiadomo kiedy będzie”, jest niezgodne z prawem i może mieć poważne konsekwencje. Należy zdecydowanie ostrzec przed tym rozwiązaniem,  bowiem  takie zachowanie może mieć poważne konsekwencje prawne zarówno dla farmaceuty,  technika  farmaceutycznego, jak i samej apteki. Przypomnieć należy,  że  zgodnie z art.  95 ust. 3 ustawy Prawo farmaceutyczne, jeżeli w aptece ogólnodostępnej brak jest poszukiwanego produktu leczniczego,  w  tym również leku recepturowego, kierownik apteki powinien zapewnić jego nabycie w tej aptece w terminie uzgodnionym z pacjentem. Z powyższego wynika, że apteki mają obowiązek posiadania na stanie produktów leczniczych w ilościach zaspokajających potrzeby miejscowej ludności.  Natomiast w przypadku gdy takiego produktu w asortymencie apteki zabraknie,  konieczne  jest jego sprowadzenie do apteki oraz uzgodnienie z pacjentem terminu jego wydania.  Co istotne, w przepisie wskazuje się, że nabycie ma nastąpić w tej aptece,  zatem  nieuprawnionym będzie odsyłanie pacjenta do innej, okolicznej apteki.

O tym,  że  w aptece nie prowadzi się dystrybucji środków antykoncepcyjnych można informować w bezpośredniej rozmowie z klientem lub poprzez wywieszenie informacji (np. przy wejściu). Komunikat może brzmieć następująco:

„Realizując swoje konstytucyjne prawo do odmowy wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania naukowe, religijne lub moralne, które chroni art. 53 ust. 1 Konstytucji RP, pracownicy naszej apteki nie prowadzą sprzedaży środków antykoncepcyjnych oraz środków wczesnoporonnych”.

Należy mieć jednak świadomość,  że  wywieszony komunikat może skłaniać do organizowania prowokacji.

Pracownik apteki nie ma obowiązku informowania klienta, gdzie może zakupić środki antykoncepcyjne lub wczesnoporonne. Trybunał Konstytucyjny w wyroku K 12/14 wyraźnie podkreślił, że prawo do sprzeciwu sumienia obejmuje także prawo do nieudzielania informacji o osobie lub miejscu umożliwiającym dokonanie czynności, która jest sprzeczna z sumieniem danego człowieka. Dotyczy to również aptekarza, który nie akceptuje swego udziału w sprzedaży środków antykoncepcyjnych.

Farmaceuta, który zamierza korzystać z konstytucyjnej klauzuli sumienia, powinien poinformować o tym swego pracodawcę.  Może to być forma pisemna (choć nie jest ona konieczna). Aby móc się powołać na klauzulę sumienia, trzeba ujawnić fakt, że sumienie nie pozwala określonej osobie dokonywać danych czynów.

Klient nie ma prawa żądać wydania środków antykoncepcyjnych, jeśli aptekarz powołuje się na klauzulę sumienia, ponieważ oznaczałoby to,  że  klient ma prawo narzucić swoje przekonania moralne aptekarzowi i zmusić go do zachowania się wbrew swojemu sumieniu. Taka sytuacja nie zachodzi w sytuacji odwrotnej,  gdy aptekarz odmawia sprzedaży preparatów antykoncepcyjnych,  ponieważ  klient zawsze może je nabyć w innej aptece i swobodnie korzystać z dopuszczonych do obrotu środków antykoncepcyjnych,  jeśli sumienie mu na to pozwala.

Osoby szukające pracy lub chcące odbyć staż w aptece, w której wymogi sumienia są szanowane, mogą zgłosić się do Stowarzyszenia Farmaceutów Katolickich w Polsce. Stowarzyszenie zachęca do kontaktu na swojej stronie internetowej: https://www.sfkp.pl/art,apteki-pro-life.html.

Źródło:

1.      Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).

2.      Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 r. sygn. akt K 12/14[1]. (Dz.U. 2015 poz. 1633).

3.      Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 15 stycznia 1991 r., U 8/90.

4.      Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 1992 r., U 1/92

5.      Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne. (Dz.U.2021.1977).

Stan prawny z dnia 23.12.2021 r.

Maciej Lis

Biuro Sieci Pomocy Prawnej

i Poradnictwa Obywatelskiego

w Toruniu przy Centrum

Ochrony Praw Chrześcijan

PRZYPISY

1. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r., K 12/14, pkt III.4.4.1. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r., K 12/14, pkt III.4.4.3 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20150001633 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3