Aktualności

Czy osoby wierzące mają prawo do organizacji „wigilii” i jasełek w szkole?

Zgodnie z art. 53 ust. 1 Konstytucji RP każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii, która zgodnie z art. 53 ust. 2 obejmuje m.in. prawo do publicznego uzewnętrzniania religii – przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Powyższe prawo nie jest w swym zakresie ograniczone jedynie do określonych miejsc, np. kościołów czy miejsc kultu. W związku, z czym istnieje możliwość, aby te praktyki wykonywać w każdym miejscu publicznym – w tym w szkole. Tego rodzaju ekspresywności nie stoi na przeszkodzie wyrażona w art. 25 ust. 2 Konstytucji zasada bezstronności światopoglądowej władz publicznych, zgodnie, z którą władze publiczne zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych „zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym”.

Warto w tym miejscu zasygnalizować, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 września 2013 r., sygn. akt II CSK 1/13, jednoznacznie stwierdził, że osoba, która deklaruje się, jako niewierząca, nie może oczekiwać, że nie będzie miała kontaktu z osobami wierzącymi, ich praktykami i symbolami religijnymi, bo byłoby to równoznaczne z ograniczeniem swobody sumienia osób wierzących. Stąd też dyskryminujące próby uniemożliwienia religijnej celebracji zwyczajów związanych z Bożym Narodzeniem, stanowią jawne pogwałcenie obowiązującego w Polsce prawa, sprzeciwiają się zadaniom nałożonym na publiczny system oświaty oraz są zaprzeczeniem obowiązku wychowywania uczniów w duchu tolerancji i szacunku.

Należy pamiętać, że władze szkoły publicznej mieszczą się w pojęciu „władz publicznych”, jednak zasada ta polega na zapewnieniu pełnej swobody w wyborze i praktykowaniu religii przez obywateli oraz na niepodejmowaniu jakichkolwiek działań władczych ze względu na ich wyznanie. Dlatego zarówno wystrój szkoły czy organizowane w nim wydarzenia nie mieszczą się w żaden sposób w zakresie działań władczych. Opisane powyżej działania władz szkolnych są natomiast przejawem realizacji art. 70 Konstytucji RP – prawa do nauki. Prawo do nauki w swoim zakresie nakłada na władze publiczne obowiązek przygotowania i realizacji systemu szkół publicznych, który da możliwość każdej jednostce realną możliwość realizacji tego prawa. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, prawo do nauki należy do podstawowych praw jednostki, które musi być postrzegane zarówno w kategoriach dobra i wartości indywidualnej, jak i ważnego, podstawowego dobra społecznego [1] . Z. Zgodnie z tym każda osoba pozostająca pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej ma prawo domagać się od władz publicznych zapewnienia dostępu do edukacji, w której przekazuje się nie tylko informacje naukowe, ale stwarza się także warunki do rozwoju osobowościowego, korzystania z kultury i możliwości korzystania ze wszystkich praw człowieka i obywatela.

Podkreślenia wymaga, że konstytucyjne prawo do nauki należy odczytywać w zgodzie z innymi postanowieniami Konstytucji. Jest to istotne, tym bardziej w perspektywie obowiązku władz publicznych do strzeżenia dziedzictwa narodowego zgodnie z art. 5 Konstytucji. Dziedzictwo narodowe to także kultura, która zgodnie z preambułą Konstytucji jest „zakorzeniona w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu”. W związku, z czym organizując takie uroczystości, jak wigilia klasowa czy szkolna, władze szkolne przede wszystkim wypełniają swój konstytucyjny obowiązek zapewnienia realizacji prawa do nauki i strzeżenia dziedzictwa narodowego, a nie promują określoną religię czy światopogląd.

Biorąc pod uwagę powyższe należy podkreślić, iż zgodnie z art. 53 ust. 5 Konstytucji RP wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób. Dlatego należy wskazać, że wymownie niezgodnym z Konstytucją jest ograniczanie prawa do uzewnętrzniania religii, np. poprzez modlitwę, łamania się opłatkiem czy składanie życzeń w formie wyznaniowej, na podstawie aktów niebędących ustawą a takim zdecydowanie jest zarządzenie dyrektora szkoły. Ponadto jawnym pogwałceniem Konstytucji jest ustne zakomunikowanie zakazu, sugestie odnośnie niedopuszczalności lub odnoszenie się z niechęcią bądź pogardą do ekspresji religijnej przez dyrekcję szkoły lub wychowawcę. Należy pamiętać, że w prawie polskim brak jest aktu normatywnego zabraniającego śpiewu kolęd, modlitwy czy łamania się opłatkiem w szkole. Niewątpliwie taki zakaz nie może być motywowany którąkolwiek z przesłanek ograniczenia wolności uzewnętrzniania religii z art. 53 ust. 5 Konstytucji RP, o czym wspomniano powyżej.

Ponadto szkoła publiczna musi realizować programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego – art. 14 ust. 1 pkt 4a Prawa oświatowego. Zgodnie z obowiązującą podstawową programową dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia uczeń, np. w ramach lekcji historii, musi zgłębiać zagadnienia z zakresu religii chrześcijańskiej.

Jeżeli placówka edukacyjna poprzez politykę władz placówki lub pod naciskiem innych rodziców decyduje się na wprowadzenie zakazu organizacji wigilii, wówczas każdy rodzic ma prawo nie zgodzić się z taką decyzją.  Brak zgody może zostać wyrażony osobiści lub pisemnie.  Można w takiej sytuacji posłużyć się poniższą formułą.

„Polska jest demokratycznym państwem prawnym, a więc szeroko rozumiane organy i instytucje publiczne, w tym przedszkola, mają obowiązek przestrzegać obowiązującego porządku prawnego. Zgodnie z art. 53 ust. 1 Konstytucji RP każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii, która zgodnie z art. 53 ust. 2 obejmuje m.in. prawo do publicznego uzewnętrzniania religii – przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Powyższe prawo nie jest w swym zakresie ograniczone jedynie do określonych miejsc, np. kościołów czy miejsc kultu. W związku, z czym istnieje możliwość, aby powyższe praktyki wykonywać w każdym miejscu publicznym – w tym w szkole. Ponadto Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 września 2013 r., sygn. akt II CSK 1/13, jednoznacznie stwierdził, że osoba, która deklaruje się, jako niewierząca, nie może oczekiwać, że nie będzie miała kontaktu z osobami wierzącymi, ich praktykami i symbolami religijnymi, bo byłoby to równoznaczne z ograniczeniem swobody sumienia osób wierzących.”

Źródło:

1.      Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.1997.78.483).

2.      Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8 listopada 2000 r., sygn. akt SK 18/99. (Dz.U. 2000 nr 101 poz. 1091).

3.      Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5 czerwca 2014 r., sygn. akt K 35/11. (Dz.U. 2014 poz. 821).

4.      Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r., sygn. akt II CSK 1/13.

5.      Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. (Dz.U.2021.1082).

6.      Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia. (Dz.U.2018.467).

Stan prawny z dnia 23.12.2021 r.

Maciej Lis

Biuro Sieci Pomocy Prawnej

i Poradnictwa Obywatelskiego

w Toruniu przy Centrum

Ochrony Praw Chrześcijan

PRZYPISY

1. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8 listopada 2000 r., sygn. akt SK 18/99; wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5 czerwca 2014 roku, sygn. akt K 35/11. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1