Aktualności

GRANICE KONSTYTUCYJNEJ WOLNOŚCI WYRAŻANIA POGLĄDÓW W POLSCE

CZY W POLSKIM PRAWIE JEST MOŻLIWOŚĆ WYŁĄCZENIA BEZPRAWNOŚCI CZYNÓW ZABRONIONYCH Z POLSKIEGO KODEKSU KARNEGO ZE WZGLĘDU NA WOLNOŚĆ WYRAŻANIA POGLĄDÓW?

Art.  54.  [Wolność słowa] Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania
i rozpowszechniania informacji.

Wolność wypowiedzi gwarantowana jest przez art. 54 ust. 1 Konstytucji każdemu, a zatem
w pierwszej kolejności wszystkim osobom fizycznym pozostającym pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej (obywatelom, cudzoziemcom, bezpaństwowcom). Jest to wolność,
z której mogą korzystać również podmioty zbiorowe, np. stowarzyszenia i fundacje. Szczególnym adresatem wolności wypowiedzi są dziennikarze, a zatem osoby, które zawodowo zajmują się pozyskiwaniem i rozpowszechnieniem informacji.

Pogląd to opinia (stanowisko) danej osoby w określonej sprawie, które może, choć nie musi, zawierać element oceny. Najczęściej stanowi on uzewnętrznioną formę przekonań, które ustawodawca – w zakresie przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych – chroni dodatkowo w art. 25 ust. 2 Konstytucji. O ile jednak te ostatnie przekonania są ściśle związane z istotą wolności sumienia i religii, a co za tym idzie, przysługują tylko osobom fizycznym, o tyle poglądy mogą wyrażać również inne podmioty, np. stowarzyszenia czy partie polityczne. Wyrażanie poglądów to ich przekazywanie od nadawcy do różnych kategorii odbiorców. Poglądy można wyrażać zarówno w relacjach prywatnych, jak i w sferze życia publicznego,
a zwłaszcza politycznego [M. Florczak-Wątor [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, red. P. Tuleja, LEX/el. 2021, art. 54].

„Wolność wypowiedzi gwarantowana w art. 14 i 54 Konstytucji jest wartością fundamentalną dla państwa prawa, ale nie jest wartością absolutną. (…) Ograniczenia wolności wypowiedzi mogą przybierać formę instrumentów zarówno z zakresu prawa prywatnego, jak i prawa karnego”. Z art. 233 Konstytucji jednoznacznie też wynika, że wolności z art. 54 mogą zostać ograniczone w sytuacjach stanu wojennego i wyjątkowego (nie mogą być ograniczone w sytuacji stanu klęski żywiołowej) [P. Sarnecki [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II, wyd. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016, art. 54].  W polskim prawie nie ma możliwości wyłączenia bezprawności czynów zabronionych z polskiego Kodeksu Karnego ze względu na wolność wyrażania poglądów [J. Kulesza, art. 137 [w:] Komentarz KK. Część szczególna, t. I, pod red. M. Królikowskiego i R. Zawłockiego, wyd. 2, Warszawa 2013, s. 127]. Podkreślić jednak należy, że bezskuteczne jest powoływanie się na konstytucyjną swobodę, o której mowa w art. 54 Konstytucji w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej. Państwo zapewnia obywatelom szeroki zakres praw w sferze konstytucyjnych wolności jednak należy mieć na uwadze, że prawo karne stoi na straży tak wolności wyrażania swoich poglądów, jak wolności religijnych. Ani tolerancja państwa nie jest bezgraniczna, ani też nie pozostają nieograniczone prawa człowieka i obywatela w dziedzinie tychże wolności. Przestępstwa opisane w Kodeksie Karnym bezapelacyjnie stanowią przepisy sankcjonujące nadużycie wolności wyrażania poglądów, o której mowa w art. 54 ust. 1 Konstytucji.

M.in. Trybunał Konstytucyjny w 2015 r. orzekł, że karanie obrazy uczuć religijnych jest zgodne z Konstytucją.  W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, ograniczenie wolności wyrażania poglądów znieważających lub obrażających, o którym mowa w art. 196 k.k., jednoznacznie spełnia wymóg ustawowej regulacji i jest ponadto konieczne w demokratycznym państwie przede wszystkim dla ochrony praw i wolności innych osób, ale także porządku publicznego, a więc wartości, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przedmiotem ochrony, do którego odnosi się art. 196 k.k., jest prawo do ochrony uczuć religijnych wynikające z konstytucyjnej wolności religii. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjęto, że uczucia religijne ze względu na swój charakter i bezpośrednie powiązanie z wolnością religii podlegają szczególnej ochronie [orzeczenie TK sygn. akt: K 17/93]. Prawo do ochrony uczuć religijnych dotyczy zarówno wolności od zachowań znieważających przedmiot czci religijnej, jak i swobodnego uzewnętrzniania wyznawanej przez jednostkę religii. Nie ulega też wątpliwości, że ochrona uczuć religijnych, a więc ludzkich emocji związanych z wyznawaną przez jednostkę wiarą, jest także powiązana z ochroną przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, która stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela – art. 30 Konstytucji [wyrok TK o sygn. K 52/13), tak: Wyrok TK z 6.10.2015 r., SK 54/13, OTK-A 2015, nr 9, poz. 142].

Źródło:

1.      Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

2.      Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6.10.2015 r., SK 54/13, OTK-A 2015, nr 9, poz. 142.

3.      P. Sarnecki [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II, wyd. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016, art. 54.

4.      M. Florczak-Wątor [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, red. P. Tuleja, LEX/el. 2021, art. 54.

Stan prawny z dnia 30.12.2021 r.

adw. dr inż. Anna Żmijewska

Biuro Sieci Pomocy Prawnej
i Poradnictwa Obywatelskiego
w Toruniu przy Centrum
Ochrony Praw Chrześcijan