Aktualności

Fakt poświęcenia sztandaru instytucji publicznych (w tym przypadku szkoły) stanowi zwyczaj utrwalony w polskim społeczeństwie i w świetle pozytywnego podejścia prawodawcy do zjawiska religijności pozostaje zgodny z prawem. Warunkiem koniecznym jest to, aby nie naruszano przy tym praw i wolności konstytucyjnych innych podmiotów, ograniczając ich swobodę sumienia poprzez przymus lub dyskryminację.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności każda osoba ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii, które to prawo obejmuje wolność zmiany religii lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań.

Rodzice mają prawo do wnioskowania o poświęcenie sztandaru szkoły. To prawo można wyprowadzić z art. 25 ust. 2 konstytucji w związku z art. 53 ust. 2 konstytucji.

Art.  25.  Konstytucji RP, ustęp 2 stanowi, że:

Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.

Natomiast, art.  53.  ust. 2 stanowi, że:

Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.

Dobrowolne wyrażenie przekonań przez rodziców, które następuje wraz ze złożeniem wniosku o poświęcenie sztandaru szkoły, należy uznać za dopuszczalne w świetle pozytywnego stosunku polskiego ustawodawcy do zjawiska religijności w życiu publicznym.

Sprawa poświęcenia sztandaru szkoły była przedmiotem sporu przed Sądem Apelacyjnym w Gdańsku. Stan faktyczny tego sporu przedstawia się następująco. Do dyrektora Publicznego Gimnazjum zwrócili się rodzice z wnioskiem o poświęcenie sztandaru szkoły. Dyrektor poddał sprawę poświęcenia sztandaru szkoły pod głosowanie Rady Pedagogicznej. Podjęta została uchwała Rady Pedagogicznej, na mocy, której zadecydowano, że sztandar Publicznego Gimnazjum zostanie poświęcony podczas uroczystości nadania imienia szkole. Za poświęceniem sztandaru opowiedziało się w głosowaniu 56 osób, przeciw była 1 osoba i 1 osoba wstrzymała się od głosu. Dezaprobatę dla poświęcenia sztandaru wyraziła jedynie jedna osoba, która zwróciła się z wnioskiem do Rady Pedagogicznej z prośbą o rozważenie kwestii poświęcenia sztandaru. Nauczyciele wyrazili jednak opinię negatywną względem tego wniosku, o czym sam wnioskodawca został zawiadomiony przez przedstawiciela Komisji Statutowej. Sztandar został poświęcony w kościele, a udział we mszy świętej, w czasie, której nastąpiło poświęcenie, był dobrowolny. Nauczyciel, który wyraził dezaprobatę uczestniczył w części uroczystości w kościele. W konsekwencji złożył powództwo skierowane przeciwko dyrektorowi Publicznego Gimnazjum z tytułu naruszenia dobra osobistego w postaci swobody sumienia poprzez poświęcenie sztandaru szkoły. Sąd Okręgowy oddalił powództwo. Wniesiona została apelacja przez skarżącego. W konsekwencji Sąd Apelacyjny w Gdańsku stwierdził, że podziela ustalenia wyroku Sąd Okręgowego.

W ocenie Sądu decyzja o poświęceniu sztandaru nie stanowiła nadużycia prawa, gdyż dyrektor Publicznego Gimnazjum działał na podstawie kompetencji przyznanych mu ustawą o systemie oświaty. Działania pozwanego mieściły się w granicach kompetencji przyznanych mu przez ustawodawcę. Podjęta przez pozwanego decyzja o poświęceniu sztandaru, poprzedzona kilkuletnimi staraniami o nadanie imienia szkole, sugestiami rodziców oraz doświadczeniem dyrektorów innych placówek w sprawie poświęcenia sztandaru mieściła się w przyznanej dyrektorowi treścią art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 2004.256.2572) kompetencji do kierowania działalnością szkoły oraz reprezentowania jej na zewnątrz. Podjęte przez pozwanego czynności w sprawie nadania szkole imienia, a także zgodne ze zwyczajem poświęcenie sztandaru mieści się w kompetencji dyrektora do kierowania działalnością szkoły.

Ponadto decyzja o poświęceniu sztandaru została poparta również przez kolegialny organ szkoły, jakim jest Rada Pedagogiczna, która większością głosów podjęła uchwałę o poświęceniu sztandaru podczas uroczystości nadania imienia szkole.

W okolicznościach niniejszej sprawy bezspornym jest, iż nauczyciel, który wyraził sprzeciw nie był zmuszony ani obowiązany do uczestniczenia w uroczystości poświęcenia sztandaru, która miała miejsce nie na terenie szkoły, a w kościele. Dyrektor nie nakazał udziału w uroczystości poświęcenia sztandaru. Nauczyciel ten nie został poddany określonym praktykom religijnym i nie był zobowiązany do wzięcia udziału we mszy świętej. Ponadto nie był zmuszany do ujawnienia swojego światopoglądu czy wyznania.

Wskazać należy, że sztandar jest znakiem szkoły i jak podkreślono w Ceremoniale Publicznego Gimnazjum jest dla społeczności szkolnej symbolem Polski – Narodu, symbolem, jaką jest szkoła i jej najbliższe środowisko. Sztandarowi oddaje się cześć nie, dlatego, że jest poświęcony a właśnie z uwagi na to, iż jest symbolem szkoły, której pracownikiem był ww. nauczyciel. Oddanie czci sztandarowi m.in. poprzez stanie w pozycji zasadniczej podczas wprowadzania i wyprowadzania sztandaru jest obowiązkiem każdego nauczyciela, pracownika i ucznia danej szkoły, dlatego że jest jej symbolem. Sąd za bezzasadne uznał twierdzenia ww. nauczyciela, odmawiające czci sztandarowi z uwagi na to, że nie jest w stanie wyekstrahować z niego części niepoświęconych, albowiem poświęcenie sztandaru nie ma żadnego związku z oddawaniem mu czci, jako symbolowi. Zaznaczyć również należy, iż poświęcenie sztandaru nie wynika z nakazu ustawodawcy a ze zwyczaju. Akt poświęcenia stanowił doniosłe wydarzenie, w życiu społeczności lokalnej i miał na celu podkreślenie rangi i znaczenia sztandaru. W Polsce powszechnym zwyczajem jest, bowiem święcenie sztandarów nie tylko szkół, ale również innych publicznych instytucji, a także kół łowieckich czy ochotniczych straży pożarnych.

Sąd nie znalazł podstaw do stwierdzenia, że poświęcenie sztandaru naruszyło dobra osobiste nauczyciela w sensie obiektywnym, w związku z powyższym na podstawie art. 24 KC a contrario oddalił powództwo.

Istotne jest, bowiem, że poświęcenie sztandaru szkoły nie było wymierzone bezpośrednio przeciwko ww. nauczycielowi. Dla ustalenia naruszenia dobra osobistego, jako dobra indywidualnego, nierozerwalnie związanego z konkretną osobą, konieczne jest stwierdzenie bezprawnego zachowania się podmiotu dobro to naruszającego, dającego się zindywidualizować przeciwko osobie ubiegającej się o udzielenie jej ochrony.

Źródło:

1.      Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).

2.      Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U.2017.1153).

3.      Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2021.1805).

4.      Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U.2021.1915).

5.      Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2020.1740).

6.      Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.461).

Stan prawny z dnia 23.12.2021 r.

Maciej Lis

Biuro Sieci Pomocy Prawnej

i Poradnictwa Obywatelskiego

w Toruniu przy Centrum

Ochrony Praw Chrześcijan