Aktualności

Czy pracownik ma prawo odmówić wykonania polecenia służbowego, jeżeli godzi ono w jego przekonania religijne?

Prawo do odmowy wykonania przez pracownika poleceń pracodawcy wynika z faktu,
iż wolność sumienia i wyznania obejmuje swoim zakresem możliwość postępowania
w zgodzie z zasadami wyznawanej religii. Prawo do postępowania zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi jest uprawnieniem wynikającym z zawartej w Konstytucji RP wolności sumienia i wyznania.

Wolność sumienia i wyznania jest jedną z wolności gwarantowanych przez Konstytucję
i przysługuje każdemu bez wyjątków, a jej ograniczenie możliwe jest tylko w drodze ustawy
i tylko wtedy, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób.

Trybunał Konstytucyjny w jednym z wyroków stwierdził, że dobrem osobistym podlegającym ochronie jako swoboda sumienia jest swoboda w zakresie przyjęcia własnego światopoglądu, w tym także przyjęcia określonego wyznania. Na swobodę sumienia osoby wyznającej określoną religię składa się wolność wyrażania własnych przekonań religijnych oraz wykonywania praktyk religijnych[1]. Postępowanie zatem sprzeczne z własnymi przekonaniami religijnymi stanowiłoby naruszenie tego dobra.

Obowiązek wykonania polecenia służbowego nałożonego przez pracodawcę a kolizja
z wyznawanymi poglądami religijnymi stanowi istotny problem w stosunkach pracy, bowiem nie została uregulowana przez ustawodawcę w przepisach prawa pracy. Pracodawca zatrudniając pracownika ma prawo wymagać wykonania przez pracownika obowiązków i poleceń, natomiast pracownik ma prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem. W takiej sytuacji logicznym rozwiązaniem wydawałoby się zrównoważenie interesów dwóch stron. Pracodawca przed przystąpieniem pracownika do pracy zobligowany jest poinformować go o zakresie jego obowiązków. Jeżeli już na tym etapie pracownik zgadza się na wykonywanie pracy, której zakres obowiązków godzi w jego przekonania religijne, wówczas można stwierdzić, iż dobrowolnie ograniczył swoją wolność sumienia i religii. Inaczej będzie w przypadku, gdy z istoty stosunku pracy nie wynika, by wykonywane zadania były sprzeczne z zasadami wyznawanej przez pracownika religii, a wydawane przez pracodawcę polecenia są jedynie niewielkim fragmentem wypełnianych zadań. Zasadnym wówczas wydaje się umożliwienie pracownikowi odmowy wykonania takiego polecenia służbowego, które naruszałoby jego wolność sumienia i religii[2].

W świetle powyższych rozważań należałoby także dokonać analizy prawa do odmowy wykonania polecenia służbowego przez pracownika administracji publicznej oraz pracownika sektora prywatnego. Kwestie zatrudnienia pracowników zatrudnionych w administracji publicznej reguluje ustawa o służbie cywilnej. Ze względu na charakter służby ustawodawca w szczególny sposób uregulował obowiązek wykonywania poleceń służbowych przez pracowników administracji publicznej. Zasadą prawa pracy jest podporządkowanie pracownika poleceniom przełożonego. Zgodnie z art. 100 § 1 Kodeksu pracy pracownik obowiązany jest stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne
z przepisami prawa lub umową o pracę. Granicą podporządkowania jest zatem obowiązujący porządek prawny oraz treść umowy o pracę. Przepis ten odnosi się również do członków korpusu służby cywilnej, którzy są zobowiązani na jego mocy wykonywać jedynie te polecenia przełożonego, które dotyczą pracy. Zaostrzeniem na gruncie ustawy o służbie cywilnej jest obowiązek poinformowania na piśmie przełożonego, w sytuacji gdy pracownik korpusu służby cywilnej jest przekonany, że polecenie jest niezgodne z prawem albo zawiera znamiona pomyłki. W razie pisemnego potwierdzenia polecenia jest obowiązany je wykonać. Odmowa zatem wykonania polecenia służbowego będzie możliwa dopiero po jego pisemnym potwierdzeniu. Nie zmienia to jednak faktu, że zarówno przepisy Kodeksu pracy, którym podlegają pracownicy sektora prywatnego i publicznego, jak również przepisy ustawy
o służbie cywilnej, które szczegółowo regulują zakres wykonywania przez pracowników administracji publicznej poleceń przełożonych nie zawierają unormowań dotyczących kolizji między obowiązkiem wykonania polecenia służbowego a prawami wynikającymi
z zawartej w Konstytucji gwarancji wolności sumienia i religii.

Przepisy z zakresu prawa pracy regulujące problematykę zasad wykonywania pracy,
w tym uwzględniające możliwość odmowy wykonania poleceń służbowych wydanych przez pracodawcę, nie mogą odbiegać od przekonań religijnych jednostek oraz norm zachowań, które zostały sformułowane w ramach Kościołów i innych związków wyznaniowych[3]. Wolność sumienia i religii obejmuje bowiem możliwość postępowania
w zgodzie z własnymi przekonaniami religijnymi.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego wolność sumienia oznacza „przede wszystkim prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem oraz wolność od przymusu postępowania wbrew niemu”. Zatem należy jednoznacznie stwierdzić, że Konstytucja gwarantuje każdemu możliwość postępowania w zgodzie z własnym sumieniem i własnymi przekonaniami religijnymi, co oznacza, że sama wolność sumienia i wyznania przysługująca pracownikowi uprawnia go do odmowy wykonania polecenia służbowego sprzecznego
z zasadami wyznawanej religii.

Ponadto jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny „(…) Wolność sumienia musi bowiem przejawiać się także w możliwości odmowy wykonania obowiązku nałożonego zgodnie
z prawem z powołaniem się na przekonania naukowe, religijne lub moralne (…)”[4].

Konkludując, istotna z punktu widzenia ochrony wolności sumienia i wyznania problematyka poleceń wydawanych przez pracodawcę sprzecznych z przekonaniami religijnymi pracownika nie doczekała się unormowań w tym zakresie. Należy zauważyć, że Kodeks pracy, który stanowi najważniejszy akt prawny w prawie pracy, określający prawa i obowiązki, zarówno pracodawcy, jak i pracownika, powinien zawierać regulację dotyczące ochrony podstawowych praw człowieka, do których należy wolność sumienia i religii.

Źródło:

1.      Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).

2.      Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320).

3.      Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (t.j. Dz. U z 2021 r. poz. 1233).

4.      M. Strzała, Gwarancje wolności w przepisach prawa pracy: Zarys stanu prawnego de lege lata i postulaty delege ferenda, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 2015/4 ISSN 1689-960.

5.      Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 września 2013 r., II CSK 1/13.

6.      Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r., K 12/14.

Stan prawny z dnia 24.02.2022 r.

 

Radca prawny Dawid Chwałka

Biuro Sieci Pomocy Prawnej

i Poradnictwa Obywatelskiego

w Toruniu przy Centrum

Ochrony Praw Chrześcijan

PRZYPISY

1. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 września 2013 r., II CSK 1/13. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. M. Strzała, Gwarancje wolności w przepisach prawa pracy: Zarys stanu prawnego de lege lata i postulaty delege ferenda, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 2015/4 ISSN 1689-960, s. 114-115. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. M. Strzała, Gwarancje wolności w przepisach prawa pracy: Zarys stanu prawnego de lege lata i postulaty delege ferenda, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 2015/4 ISSN 1689-960, s. 101. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
4. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r., K 12/14, pkt III.4.4.1. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4