Jak umożliwiać więźniom udział we Mszy Świętej (nie online) przynajmniej raz w tygodniu?
Jak umożliwiać więźniom udział we Mszy Świętej (nie online) przynajmniej raz w tygodniu?
Odpowiadając na pytanie, w pierwszej kolejności wskazać należy, iż zgodnie z art. 53 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii (ust. 1); wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie”.
Powyższa zasada, w odniesieniu do osób pozbawionych wolności, znalazła odzwierciedlenie w Kodeksie karnym wykonawczym. Zgodnie bowiem z jego przepisami, skazany ma prawo w szczególności do korzystania z wolności religijnej. Na mocy art. 106 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego.: „Skazany ma prawo do wykonywania: praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych oraz bezpośredniego uczestniczenia w nabożeństwach odprawianych w zakładzie karnym w dni świąteczne i słuchania nabożeństw transmitowanych przez środki masowego przekazu, a także do posiadania niezbędnych w tym celu książek, pism i przedmiotów”. Niemniej korzystanie z wolności religijnej przez osadzonego nie może naruszać zasad tolerancji ani zakłócać ustalonego porządku w zakładzie karnym (art. 106 § 3 k.k.w.).
Kwestie te reguluje ponadto Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 września 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Zgodnie z Rozporządzeniem, osadzeni mają prawo uczestniczyć w nabożeństwach i spotkaniach indywidualnych, o charakterze religijnym, które odbywają się w kaplicy lub innym odpowiednio przystosowanym do tego celu pomieszczeniu albo miejscu na terenie zakładu karnego lub aresztu śledczego, zwanych dalej „zakładem”, zgodnie z ustalonym porządkiem wewnętrznym zakładu. Dyrektor zakładu, mając na uwadze względy porządku i bezpieczeństwa zakładu oraz wielkość pomieszczeń i miejsc, o których mowa w ust. 1, ustala w porozumieniu z kapelanami, zasady i kolejność korzystania z tych pomieszczeń i miejsc przez poszczególne grupy skazanych. Praktyki zaś i posługi religijne o charakterze indywidualnym mogą odbywać się również w celach mieszkalnych, szpitalnych i izbach chorych, jeżeli nie zakłócają obowiązujących w zakładzie zasad porządku i bezpieczeństwa oraz jeżeli zapewnione są warunki prywatności wykonywania tych praktyk i posług. W tym miejscu wskazać również należy, że ww. Rozporządzenie ustala sposób nawiązania stosunku pracy z osobą, która może świadczyć praktyki religijne na terenie zakładu karnego. Zgodnie bowiem z treścią § 3 ust. 1 ww. Rozporządzenia: „W celu zapewnienia skazanym wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych dyrektor zakładu zawiera umowę z kapelanem o wykonywanie posług religijnych”. Nie ma on jednakże swobody w wyborze osoby, która takowe posługi świadczy, albowiem podstawę zawarcia umowy o pełnienie funkcji kapelana stanowi skierowanie władzy zwierzchniej lub uprawnionego przedstawiciela kościoła albo innego związku wyznaniowego, wyznaczające go do wykonywania posług religijnych w danym zakładzie. Umowa ta określa również czynności kapelana oraz zasady jego zastępstw. Poza tym zgodnie z 5 tego Rozporządzenia: „Dyrektor zakładu podejmuje niezbędne czynności w celu zapewnienia odpowiednich warunków do wykonywania praktyk i posług religijnych oraz korzystania z tych posług, a także zasięga opinii kapelana w sprawie organizacji posług religijnych.”
Reasumując, powyższe przepisy narzucają obowiązek zorganizowania rygoru więziennego w sposób pozwalający więźniom na praktykowanie ich religii i wiary. Powyższe przepisy pozwalają na uznanie, iż w ramach wolności religijnej skazany ma prawo do:
– wykonywania praktyk religijnych w warunkach zakładu karnego,
– korzystania z posług religijnych,
– bezpośredniego uczestniczenia w nabożeństwach odprawianych w zakładzie karnym w dni świąteczne,
– słuchania nabożeństw transmitowanych przez środki masowego przekazu,
– posiadania w tym celu książek, pism i przedmiotów,
– uczestniczenia w prowadzonym w zakładzie karnym nauczaniu religii,
– brania udziału w działalności charytatywnej i społecznej kościoła,
– spotkań indywidualnych z duchownym kościoła,
– odwiedzin skazanych w pomieszczeniach, w których przebywają, przez duchownych kościelnych.
Odpowiadając dalej na pytanie, zauważyć należy, iż art. 106 § 1 k.k.w. uprawnia osadzonego do uczestniczenia w nabożeństwach organizowanych w zakładzie karnym. Przepis jednak nie precyzuje w jakiej formie te nabożeństwa mają się odbywać, w szczególności czy ma to być Msza święta. Każdorazowo decyzje w tym zakresie podejmuje kapelan, co wynika z prawa kanonicznego. Na to nakładają się ograniczenia w dostępnie do posług religijnych wynikające czy to z warunków izolacji tj. rodzaju zakładu karnego (czy jest to zakład karny typu otwartego, półotwartego czy zamkniętego), czy to objęcia niektórych skazanych statusem osadzonego chronionego. Zgodnie bowiem z wyżej powołanymi przepisami, z uwagi na potrzeby bezpieczeństwa, w tym konieczność zapewnienia indywidualnego bezpieczeństwa poszczególnym osadzonym np. dla osadzonych tzw. „chronionych” czy ,,szczególnie niebezpiecznych” w większym zakresie organizuje się indywidualne posługi religijne, które mogą mieć np. formę spotkań z księdzem na świetlicy oddziałowej czy w celi. Przede wszystkim jednak musi znaleźć się odpowiednia ilość osadzonych chętnych z danej ,,grupy’’, aby została dla nich zorganizowana msza święta. Nie bez znaczenia pozostaje tutaj również wielkość zakładu karnego i fizyczna możliwości udzielenia wszystkim osadzonym posług religijnych w ten sam sposób. Bezwzględnie jednak, osobisty udział osadzonego we mszy świętej, musi zostać zapewniony w nabożeństwach odprawianych w zakładzie karnym w dni świąteczne.
Jeżeli w ocenie osadzonego, nie ma on warunków do praktykowania wyznawanej przez niego religii katolickiej, to może być to uznane za naruszenie jego dóbr osobistych (art.24 Kodeksu cywilnego), jak również za działanie bezprawne. Na tej podstawie domagać się można przyznania zadośćuczynienia zgodnie z art. 448 Kodeksu cywilnego – doznanie przez osadzonego krzywdy. Należy jednak mieć na względzie, iż nie każde naruszenie dóbr osobistych rodzi prawo do żądania zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Przyznanie tego rodzaju świadczenia zależy bowiem od wielu różnych okoliczności, w tym między innymi od stopnia naruszenia dóbr osobistych, rodzaju naruszonego dobra osobistego, uciążliwości z tym związanych, poczucia krzywdy i jego stopnia oraz od pozostałych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, które mogą zwiększać poczucie krzywdy lub je osłabiać a nawet sprawiać, że w ogóle nie powstało.
Źródła:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.1997 r., Nr 78, pozz.483).
2. Kodeks karny wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U.2021 r., poz.53).
3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 września 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz.U.2003 r., Nr159, poz.1546).
4. Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U.2020 r., poz.1740).
Stan prawny na dzień 25.02.2022 r.
adw. Kornelia Czyżniewska
Biuro Sieci Pomocy Prawnej
i Poradnictwa Obywatelskiego
w Toruniu przy Centrum
Ochrony Praw Chrześcijan
