Aktualności

PRZESTĘPSTWO OBRAZY UCZUĆ RELIGIJNYCH

JAKIE DOKŁADNIE ZACHOWANIA DANEJ OSOBY ORAZ JAKIE OKOLICZNOŚCI ZDARZENIA POWODUJĄ, IŻ MOŻNA MÓWIĆ O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA Z ART. 196 KODEKSU KARNEGO?

Art.  196.  [Obraza uczuć religijnych] Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 2021 r. poz. 2345).

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przedmiotem ochrony art. 196 k.k. jest wolność przekonań (uczuć) religijnych obywateli, mająca swoje umocowanie w konstytucyjnej zasadzie wolności sumienia i wyznania (orzeczenie TK z 7.06.1994 r., K 17/93, OTK 1994/1, poz. 11; por. także J. Wojciechowska, Obraza uczuć religijnych [w:] System Prawa Karnego, t. 10, red. J. Warylewski, s. 559).m Strona przedmiotowa czynu zabronionego określonego w  art. 196 k.k. polega na publicznym znieważeniu przedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych [P. Kozłowska-Kalisz [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2021, art. 196]. Przedmiotem czci religijnej może być np. symbol danej wiary (krzyż, gwiazda Dawida, półksiężyc), materialne odzwierciedlenie bóstwa (posągi, wizerunki), przedmioty służące do liturgii (szaty rytualne, hostia itp.). Nie są nimi natomiast osoby duchowne. Miejscem przeznaczonym do wykonywania obrzędów religijnych są budynki i pomieszczenia wyznaczone do uprawiania kultu (kościoły, kaplice) oraz przestrzenie do nich należące (np. plac przed kościołem), gdzie odbywają się rutynowo obrzędy religijne, a także te miejsca, w których obrzędy dokonywane są okazjonalnie za zgodą czy po powiadomieniu stosownych władz (np. polowy ołtarz urządzony do celebracji procesji). W tym ostatnim wypadku miejsca te chronione są jedynie w czasie wykonywania tych obrzędów. Nie jest chronione miejsce, w którym osoby zbierają się spontanicznie i okazjonalnie w celu kultywowania swojej wiary (np. prywatne mieszkanie, w którym kilka osób odbywa zbiorowe modlitwy) [M. Filar, M. Berent [w:] J. Bojarski, M. Bojarski, P. Czarnecki, W. Filipkowski, O. Górniok, E. M. Guzik-Makaruk, S. Hoc, P. Hofmański, M. Kalitowski, M. Kulik, L. K. Paprzycki, E. W. Pływaczewski, W. Radecki, A. Sakowicz, Z. Siwik, B. J. Stefańska, R. A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk, M. Filar, M. Berent, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2016, art. 196].

Zachowanie sprawcy jest ukierunkowane na wywołanie u pokrzywdzonego tym przestępstwem odczucia obrazy jego uczuć religijnych, które są kształtowane treścią danej religii czy też stosunkiem określonego wyznania do danego przedmiotu, objętego przez daną religię konkretnym znaczeniem, uznanym za przedmiot kultu, godnym najwyższego szacunku (Górniok [w:] Górniok i in., t. 2, s. 198-199). Forma artystyczna lub cel naukowy działania mającego charakter znieważający nie powodują same przez się wyłączenia odpowiedzialności karnej za obrazę uczuć religijnych bądź znieważenie publiczne przedmiotu czci religijnej  [P. Kozłowska-Kalisz [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2021, art. 196]. Zniewaga polega na okazaniu pogardy dla wartości reprezentowanych przez adresata działania sprawcy. Może ona przybierać formę werbalną, a także polegać na każdym innym działaniu lub zaniechaniu, jeśli tylko ze względu na jego treść lub formę stanowi ono wyraz lekceważenia i pogardy dla tych przedmiotów lub miejsc, a przez to obrazę uczuć religijnych innych osób.  Do uznania bowiem, że mamy do czynienia z obrazą uczuć religijnych innych osób przez publiczne znieważanie przedmiotów, o których mowa w art. 196, nie wystarcza jedynie subiektywne odczucie tych osób, lecz czynności sprawcy muszą być obiektywnie znieważające i obrażające [M. Filar, M. Berent [w:] J. Bojarski, M. Bojarski, P. Czarnecki, W. Filipkowski, O. Górniok, E. M. Guzik-Makaruk, S. Hoc, P. Hofmański, M. Kalitowski, M. Kulik, L. K. Paprzycki, E. W. Pływaczewski, W. Radecki, A. Sakowicz, Z. Siwik, B. J. Stefańska, R. A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk, M. Filar, M. Berent, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2016, art. 196].  Znamiona przestępstwa określonego w art. 196 k.k. wypełnia jedynie takie znieważenie przedmiotu czci religijnej, które ma miejsce publicznie. Publiczny charakter przestępstwa z art. 196 k.k. sprowadza się do tego, że znieważenie przedmiotu czci religijnej może zostać dostrzeżone przez większą lub bliżej nieokreśloną liczbę osób. Znamię publiczności nie jest spełnione, jeśli zachowanie polegające na znieważeniu zostało zarejestrowane i przekazane następnie za pośrednictwem prasy drukowanej bądź przekazu, internetowego szerszej grupie osób. Osoba, która publikuje taki przekaz może natomiast wypełniać znamiona przestępstwa określonego w art. 196 k.k.
W konsekwencji nie wypełnia znamion przestępstwa określonego w art. 196 k.k. zachowanie adresowane do osoby lub grupy osób, które dobrowolnie wyrażają zgodę na kontakt z treściami, które mogą prowadzić do obrazy uczuć religijnych (postanowienie SN z 5.03.2015 r., III KK 274/14, OSNKW 2015/9, poz. 72) [P. Kozłowska-Kalisz [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2021, art. 196].

Wykładnia ustawowych znamion czynu zabronionego w treści art. 196 k.k. może powodować trudności wobec konieczności rozdzielenia zachowań obrażających uczucia religijne innych osób od przejawów korzystania z wolności słowa w zakresie dopuszczalnej krytyki przedmiotów kultu wyznawców danej religii. Nie stanowi obrazy uczuć religijnych krytyka określonego wyznania, poglądów głoszonych przez przedstawicieli danego wyznania czy też głoszenie negatywnych opinii w stosunku do podmiotu czy też przedmiotu kultu religijnego, jeżeli forma i treść takich zachowań nie zawierają w swojej treści elementów poniżających, lekceważących, obelżywych. Z obrazą uczuć religijnych mamy do czynienia wówczas, gdy ocenę taką uzasadniają zarówno kryteria obiektywne, jak i subiektywne odczucia osób obrażonych (Wojciechowska [w:] Kunicka-Michalska, Wojciechowska, Przestępstwa przeciwko wolności, s. 85). Przedmiotem czci religijnej może być także „podmiot” kultu, tj. osoba, postać czczona w ramach danej religii (np. Bóg, Matka Boska), gdyż terminu „przedmiot czci religijnej” nie należy rozumieć dosłownie jako tylko materialnych symboli, nośników, wyrażających czy stanowiących znaki Boga czy innych osób objętych kultem, symbolizujących dogmaty wiary czy służących do wykonywania kultu religijnego i praktyk religijnych (obrazy, figurki, różańce, krzyże, relikwie). Przedmiot czci obejmuje wszystko, do czego odnosi się cześć religijna w ramach danego wyznania, czemu cześć i kult są w ramach danej religii oddawane, a więc także do samego Boga oraz postaci stanowiących „podmioty” kultu (tak Wróbel [w:] Wróbel, Zoll II/1, s. 644–645; odmiennie Wojciechowski, Kodeks, s. 370). Przestępstwo ma charakter powszechny, skutkowy (konkretne osoby muszą poczuć się dotknięte zachowaniem sprawcy), może być popełnione umyślnie – uchwałą z 29.10.2012 r., I KZP 12/12, OSNKW 2012/11, poz. 112, Sąd Najwyższy przesądził o możliwości popełnienia tego przestępstwa także z zamiarem ewentualnym: „Przestępstwo określone w art. 196 k.k. popełnia ten, kto swoim zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym obejmuje wszystkie znamiona tego występku” [P. Kozłowska-Kalisz [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2021, art. 196].

Źródło:

1.      Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 2021 r. poz. 2345).

2.      P. Kozłowska-Kalisz [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2021, art. 196.

3.      I. Zgoliński [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. III, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020, art. 196.

4.      M. Filar, M. Berent [w:] J. Bojarski, M. Bojarski, P. Czarnecki, W. Filipkowski, O. Górniok, E. M. Guzik-Makaruk, S. Hoc, P. Hofmański, M. Kalitowski, M. Kulik, L. K. Paprzycki, E. W. Pływaczewski, W. Radecki, A. Sakowicz, Z. Siwik, B. J. Stefańska, R. A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk, M. Filar, M. Berent, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2016, art. 196.

Stan prawny z dnia 29.12.2021 r.

adw. dr inż. Anna Żmijewska

Biuro Sieci Pomocy Prawnej
i Poradnictwa Obywatelskiego
w Toruniu przy Centrum
Ochrony Praw Chrześcijan