JAKIE SĄ ŹRÓDŁA PRAWA WYZNANIOWEGO W POLSCE I JAKIE DAJĄ GWARANCJE PRAWNE? KONSTYTUCJA RP
Chcąc odpowiedzieć na powyższe pytanie należy na wstępie opisać termin „źródło prawa”. To określenie jest wiernym tłumaczeniem łacińskiego zwrotu fons iuris. Jest wyjątkowo wieloznaczne, przy tym raczej obrazowe, metaforyczne, które w teorii prawa bywa odnoszone do różnych zjawisk związanych z tworzeniem i obowiązywaniem prawa. W najbardziej podstawowym rozumieniu określenie „źródła prawa” odnosimy do źródła prawa stanowionego, posiadającego postać aktów określających generalno-abstrakcyjne normy postępowania, pochodzących od właściwych organów władzy publicznej. Takie znaczenie omawianego terminu zostało również przyjęte w Konstytucji RP:
Art. 87
Katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
Znając już znaczenie terminu „źródła prawa” możemy teraz wskazać ogólną definicję źródeł prawa wyznaniowego. Za źródła prawa wyznaniowego jest uznawany każdy akt normatywny, który – czy to całościowo, czy też fragmentarycznie – określa prawa i obowiązki związane z wyznawaniem wiary czy też posiadaniem przekonań religijnych[1].
Hierarcha aktów prawnych w Polsce, czyli również tych dot. wyznania przedstawia się następująco:
I. Konstytucja RP,
II. Umowy międzynarodowe,
III. Akty pochodnego prawa Unii Europejskiej,
IV. Ustawy,
V. Rozporządzenia,
VI. Akty prawa miejscowego,
VII. Akty prawa wewnętrznego.
Sytuacja prawna jednostek i grup religijnych w zakresie wolności sumienia i religii regulowana jest w różnorodnych aktach normatywnych. Najważniejszymi są oczywiście akty, których zasadniczym celem jest zagwarantowanie wolności wyznania w wymiarze indywidualnym oraz kolektywnym.
Najważniejszym aktem normatywnym obowiązującym w Polsce jest Konstytucja RP, która również reguluje kwestie dot. wiary i wyznania. Najważniejsze przepisy z zakresu prawa wyznaniowego zostały zgrupowane w dwóch obszernych artykułach Konstytucji RP[2]. Pierwszy z nich – art. 25 Konstytucji, zawiera unormowania dot. sytuacji prawnej związków wyznaniowych oraz ich relacje z państwem. Drugi natomiast – art. 53 Konstytucji RP został poświęcony głównie wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym.
Art. 25.
Zasada równouprawnienia związków wyznaniowych
1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.
2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.
3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.
4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.
5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.
Art. 53.
Zasada wolności sumienia
1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.
2. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.
3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 zasada ochrony władzy rodzicielskiej ust. 1 stosuje się odpowiednio.
4. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.
5. Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.
6. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.
7. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.
Innymi pośrednimi źródłami wolności sumienia i religii są art. 30 Konstytucji RP zgodnie, z którym „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka” jest źródłem wszelkich wolności i praw człowieka i obywatela. Ważną gwarancje wolności sumienia i religii stanowi ponadto art. 32 Konstytucji RP, wyrażający generalną zasadę równości wobec prawa oraz związany z nią zakaz dyskryminacyjny. W Konstytucji RP znajdują się również inne przepisy odnoszące się do wolności sumienia i religii. Jej szczególne znaczenie zostało podkreślone w art. 233 Konstytucji RP, gdzie umieszczono „wolność i prawa wyznania” wśród wolności i praw niepodlegających ograniczeniom w związku z wprowadzeniem któregoś ze stanów nadzwyczajnych – wojennego, wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej. W art. 48 Konstytucji RP zagwarantowano prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami. Natomiast w art. 85 ust. 3 Konstytucji RP przewidziano możliwość zobowiązania obywatela do służby zastępczej, jeżeli jego przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają mu na odbywanie służby wojskowej. Szczególne prawo uzyskały również Kościoły i związki wyznaniowe w art. 196 Konstytucji RP, gdzie zostały uwzględnione w katalogu podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego. Natomiast w przepisach określających teksty ślubowania składanego przez posłów (art. 104 Konstytucji RP) oraz przysięgi składanej przez Prezydenta RP (art. 130 Konstytucji RP), a także Prezesa Rady Ministrów i pozostałych członków Rady Ministrów (art. 151 Konstytucji RP) przewidziano możliwość dodania zdania: „Tak mi dopomóż Bóg”.
Ważnymi przepisami konstytucyjnymi nie bezpośrednio związanymi z prawem wyznania, a z nim korelującymi są:
· art. 54 Konstytucji RP – zapewnienie wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji,
· art. 57 Konstytucji RP – gwarancja wolność organizowania zgromadzeń i uczestniczenia w nich,
· art. 57 Konstytucji RP – zapewnienie wolności zrzeszania się.
Zawarte w Konstytucji RP treści oraz przepisy wyrażają aksjologiczne podstawy przyjęte przez ustrojodawcę, które powinny stanowić wytyczne ukierunkowujące proces interpretacji i stosowania przepisów ustawy zasadniczej[3].
Źródło:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. 9Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).
Stan prawny z dnia 6.07.2022 r.
Maciej Lis
Biuro Sieci Pomocy Prawnej
i Poradnictwa Obywatelskiego
w Toruniu przy Centrum
Ochrony Praw Chrześcijan
PRZYPISY
- A. Mezglewski, Prawo wyznaniowe, Warszawa 2011, s. 49. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
- Dz.U.1997.78.483 – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
- A. Mezglewski, Prawo wyznaniowe, Warszawa 2011, s. 49. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
