Kategorie bazy wiedzy
Armenia złożyła skargę przeciw Azerbejdżanowi do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze
Zbrojna likwidacja przez Azerbejdżan samozwańczej republiki Górskiego Karabachu i towarzyszący jej exodus całej ludności ormiańskiej zamieszkującej sporny obszar we wrześniu 2023 r.[1], doprowadziły do zawieszenia oficjalnych kontaktów między przedstawicielami Erywania i Baku, a także faktycznego zamrożenia trwających od 2021 r. rozmów mających na celu normalizację stosunków między tymi dwoma państwami. Nie doszło do planowanych wcześniej spotkań premiera Armenii Nikola Paszyniana i prezydenta Azerbejdżanu Ilhama Alijewa w Grenadzie, przy okazji szczytu Europejskiej Wspólnoty Politycznej (5 października), ani w Biszkeku, na marginesie szczytu WNP (13 października). Równolegle do zamrożenia dialogu na najwyższym szczeblu Azerbejdżan wzmocnił presję na Armenię w kwestii odblokowania szlaków transportowych mających łączyć go z eksklawą w Nachiczewanie (tzw. korytarz zangezurski) eskalował żądania w sporach granicznych z Armenią. Tym samym realna stała się groźba ataku Azerbejdżanu na terytorium sąsiada[2].
Ormianie pozostawili na utraconych terenach dziesiątki obiektów chrześcijańskiego dziedzictwa kulturowego i religijnego, poczynając od średniowiecznych klasztorów po skromne wiejskie kościoły i historyczne cmentarze z chaczkarami. Ryzyko zniszczenia i fałszowania obiektów kulturowych i religijnych jest ogromne. Przykładowo stary cmentarz w Culfie (Dziulfa), na którym było 20 tys. chaczkarów, był niszczony już w okresie komunizmu, po upadku którego zostało 2700 płyt, będących najliczniejszym nagromadzeniem tego typu obiektów na świecie. Cała nekropolia została zniszczona przez Azerów, w tym przez wojsko azerskie w okresie od 1998 do końca 2005 r. Po zniszczeniu tego zabytku największym światowym nagromadzeniem zabytkowych chaczkarów stał się cmentarz w Noratus, obejmujący przeszło 800 sztuk starych płyt, od IX w. n.e.[3] Po przejęciu przez Azerbejdżan suwerennej kontroli nad Górskim Karabachem, można szacować, że zagrożonych będzie dodatkowych 200-300 ormiańskich obiektów dziedzictwa kulturowego. Zagrożony likwidacją będzie zatem kolejny, niezastąpiony średniowieczny i nowożytny krajobraz kulturowy terenów na których żyli, tworzyli i umierali chrześcijańscy Ormianie[4].
Do 2 października 2023 r. Górski Karabach opuściło około 100 500 Ormian, czyli niemal całość tamtejszej populacji. Tego dnia zakończyła się też zorganizowana, masowa ewakuacja karabaskich Ormian do Armenii. Na miejscu miały pozostać tylko jednostki – osoby chore i samotne, do których nie dotarli odpowiedzialni za akcję urzędnicy i wolontariusze. Wobec tych faktów Armenia poinformowała 29 września 2023 r. o złożeniu skargi do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze przeciwko Azerbejdżanowi. Erywań oskarża Baku o łamanie praw Ormian w Górskim Karabachu. W pozwie Armenia zwróciła się o zastosowanie środków tymczasowych, które Azerbejdżan jest zobowiązany wdrożyć ze względu na – jak twierdzi Erywań – dyskryminację ludności ormiańskiej w Karabachu. Zdaniem Armenii Baku ma m.in. obowiązek wycofania całego personelu wojskowego i organów ścigania ze wszystkich instytucji cywilnych w Górskim Karabachu, ułatwienia dostępu misji ONZ i Czerwonego Krzyża do regionu oraz zapewnienia usług komunalnych. Podczas rozprawy sądowej 12 października 2023 r. przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości, która nie dotyczyła istoty sprawy, lecz rozpatrzyła wniosek Armenii o wprowadzenie środków nadzwyczajnych w celu zaprzestania zarzucanych naruszeń. Do czasu rozpatrzenia wniosku przez Trybunał, strona armeńska zwróciła się o nałożenie nowych tymczasowych zarządzeń na Azerbejdżan. Miały one zapobiec temu, co lider zespołu prawnego Armenii nazwał „czystkami etnicznymi” w regionie Górskiego Karabachu, tak aby nie stały się one nieodwracalne. Miało to być 10 „środków tymczasowych” mających na celu ochronę praw etnicznych Ormian z regionu Górskiego Karabachu, który to Azerbejdżan przejął po szybkiej operacji wojskowej we wrześniu 2023 r. Zespół prawny Azerbejdżanu stanowczo zaprzeczył zarzutom[5]. W odpowiedzi na monity prawne strony ormiańskiej Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości głosami 13 za, 2 przeciw przychylił się do stanowiska Erewania i wydał tymczasową decyzje 17 listopada 2023 r. w której stwierdził, że strona azerska musi zapewnić osobom „które opuściły Górski Karabach po dniu 19 września 2023 r. i które pragną wrócić do Górskiego Karabachu, mogą to zrobić w sposób bezpieczny, niezakłócony i szybki; zapewnić, aby osoby, które pozostały w Górskim Karabachu po dniu 19 września 2023 r. i które chcą wyjechać, mogły to zrobić w sposób bezpieczny, niezakłócony i szybki; oraz zapewnić, że osoby, które pozostały w Górskim Karabachu po dniu 19 września 2023 r. lub wróciły do Górskiego Karabachu i które chcą pozostać, nie będą narażone na użycie siły ani zastraszanie, które mogłyby skłonić je do ucieczki. Trybunał przypomniał także o zobowiązaniu Azerbejdżanu „do ochrony i nieniszczenia dokumentów rejestracyjnych, tożsamości i/lub własności prywatnej znalezionych w Karabachu”[6].
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości nie rozstrzygnął co prawda istoty winy za ostanie działania wojenne, choć przyznał rację Armenii. Minie wiele lat, zanim sędziowie wydadzą ostateczne orzeczenie w tej sprawie. Jednak mają oni możliwość wydawania orzeczeń w sprawie ewentualnych środków nadzwyczajnych w ciągu zaledwie kilku tygodni. Co prawda ostatni wyrok z lutego 2023 r. dotyczący zaprzestania przez Azerbejdżan bieżącej blokady korytarza laczyńskiego[7], został przez Baku zignorowany, ale można mieć nadzieję, że to w pewien sposób powstrzyma Azerbejdżan przed innymi, radykalnymi działaniami, takimi jak choćby niszczenie chrześcijańskiego dziedzictwa kulturowego Ormian na obszarze Górskiego Karabachu.
dr Jan Wiśniewski
Bibliografia:
1) Armenian exodus from Karabakh begins. Thousands of Nagorno-Karabakh residents are pouring into Armenia as Azerbaijan takes full control of the region, https://eurasianet.org/armenian-exodus-from-karabakh-begins [dostęp 12.11.2023]
2) Baghdassarian A., Provisional Measures at the ICJ in the Cases of Armenia and Azerbaijan, 06.04.2023, https://www.lawfaremedia.org/article/provisional-measures-icj-cases-armenia-and-azerbaijan [dostęp 12.12.2023]
3) Bowsza A., Kwitnące krzyże Armenii, „Archeologia Żywa”, 2017, nr 1 (63), s. 69.
4) Corder M., Armenia wants a UN court to impose measures aimed at protecting rights of Nagorno-Karabakh Armenians, https://apnews.com/article/armenia-azerbaijan-nagorno-karabakh-world-court-08aa865325cab96ca92368791ea19309 [dostęp 16.11.2023]
5) Górecki W., Exodus Ormian z Górskiego Karabachu, 03.10.2023, „Analizy Ośrodka Studiów Wschodnich” 2023, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-10-03/exodus-ormian-z-gorskiego-karabachu [dostęp 16.11.2023]
6) Górecki W., Kolejna wojna czy porozumienie? Nowa faza konfliktu azerbejdżańsko-armeńskiego, 18.10.2023, „Analizy Ośrodka Studiów Wschodnich” 2023, ttps://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-10-18/kolejna-wojna-czy-porozumienie-nowa-faza-konfliktu-azerbejdzansko [dostęp 14.11.2023]
7) International Court of Justice, Summary of the Order of 17 November 2023. Document Number 180-20231117-SUM-01-00-EN, https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/180/180-20231117-sum-01-00-en.pdf [dostęp 12.12.2023]
8) Wiśniewski J., Ponowny exodus Ormian. Koniec chrześcijaństwa w Górskim Karabachu? https://copch.pl/baza-wiedzy/ponowny-exodus-ormian-koniec-chrzescijanstwa-w-gorskim-karabachu [dostęp 12.11.2023]
PRZYPISY
- Armenian exodus from Karabakh begins. Thousands of Nagorno-Karabakh residents are pouring into Armenia as Azerbaijan takes full control of the region, https://eurasianet.org/armenian-exodus-from-karabakh-begins [dostęp 12.11.2023]; J. Wiśniewski, Ponowny exodus Ormian. Koniec chrześcijaństwa w Górskim Karabachu? https://copch.pl/baza-wiedzy/ponowny-exodus-ormian-koniec-chrzescijanstwa-w-gorskim-karabachu [dostęp 12.11.2023]; W. Górecki, Exodus Ormian z Górskiego Karabachu, 03.10.2023, „Analizy Ośrodka Studiów Wschodnich” 2023, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-10-03/exodus-ormian-z-gorskiego-karabachu [dostęp 16.11.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
- W. Górecki, Kolejna wojna czy porozumienie? Nowa faza konfliktu azerbejdżańsko-armeńskiego, 18.10.2023, „Analizy Ośrodka Studiów Wschodnich” 2023, ttps://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-10-18/kolejna-wojna-czy-porozumienie-nowa-faza-konfliktu-azerbejdzansko [dostęp 14.11.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
- A. Bowsza, Kwitnące krzyże Armenii. „Archeologia Żywa”, 2017, nr 1 (63), s. 69; Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
- J. Wiśniewski, Ponowny exodus Ormian. Koniec chrześcijaństwa w Górskim Karabachu? https://copch.pl/baza-wiedzy/ponowny-exodus-ormian-koniec-chrzescijanstwa-w-gorskim-karabachu [dostęp 12.11.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
- M. Corder, Armenia wants a UN court to impose measures aimed at protecting rights of Nagorno-Karabakh Armenians, https://apnews.com/article/armenia-azerbaijan-nagorno-karabakh-world-court-08aa865325cab96ca92368791ea19309 [dostęp 16.11.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
- International Court of Justice, Summary of the Order of 17 November 2023. Document Number 180-20231117-SUM-01-00-EN, https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/180/180-20231117-sum-01-00-en.pdf [dostęp 12.12.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
- Droga łącząca separatystyczny region Górskiego Karabachu z Armenią i resztą świata istniejąca od 2020 do 2023 r. A. Baghdassarian, Provisional Measures at the ICJ in the Cases of Armenia and Azerbaijan, 06.04.2023, https://www.lawfaremedia.org/article/provisional-measures-icj-cases-armenia-and-azerbaijan [dostęp 12.12.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
