Kategorie bazy wiedzy

Dziecko jako podmiot wolności religijnej (cz. II) Gwarancje konstytucyjne na tle standardów prawa międzynarodowego

Korzystanie przez dziecko z wolności religijnej jest konsekwencją przyznania mu tego uprawnienia na mocy Konwencji o prawach dziecka (art. 14) oraz Konstytucji RP (art. 48 ust.1). Wskazane regulacje czynią go bezpośrednio podmiotem, uprawnionym do korzystania z przysługujących mu w tym zakresie praw. Ponadto dziecko ma możliwość powoływania się na ogólne regulacje, zawarte zarówno w prawie krajowym jak i w standardach międzynarodowych.

Wynika to z uznania, że dziecko jako istota ludzka, wyposażone jest w przymiot przyrodzonej i niezbywalnej godności, stanowiącej źródło wolności i praw człowieka i obywatela, również tych proklamowanych w ustawie zasadniczej. Godność jest wartością nienaruszalną, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych (art. 30 ust. 1 Konstytucji).

Zakres korzystania z rzeczonego uprawnienia został uregulowany w art. 53 Konstytucji, który przyznaje je każdemu, niezależnie od tego czy posiada polskie obywatelstwo. Jak już wskazywano w pierwszej części niniejszego opracowania, uprawnienia dziecka determinowane są m.in. jego stopniem dojrzałości, dlatego też rozpatrując szczegółowe gwarancje, należy mieć na uwadze to, że nie ze wszystkich z nich będzie mogło ono korzystać w takim zakresie jak osoba dorosła. Na rozumienie terminu „każdy”, jaki bardzo często pojawia się w regulacjach normatywnych, wielokrotnie zwracał uwagę w swoim orzecznictwie Naczelny Sąd Administracyjny (NSA). W postanowieniu z dnia 21 marca 2017 r., NSA, rozpatrywał znaczenie zwrotu „każdy” w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 6 września o dostępie do informacji publicznej. W świetle sformułowanej wówczas tezy: „[…] słowo „każdy” obejmuje m.in. wszystkie osoby fizyczne, w tym również mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych; jednakowoż osoby należące do tej kategorii, nie mogą realizować przyznanych im tą ustawą uprawnień samodzielnie, a wyłącznie działając poprzez ustawowych przedstawicieli, w konsekwencji czego, w myśl art. 26 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718 z późn. zm.), osobom tym nie służy zdolność procesowa w sprawach dotyczących tego przedmiotu”.

Interpretacja art. 53 Konstytucji, pozwala wyodrębnić pozytywny (wolność do czegoś) i negatywny aspekt wolności religijnej (wolność od czegoś). W odniesieniu do pierwszej ze wskazanych kategorii, uprawnienia przyznane każdej osobie, w tym również dziecku, dają mu możliwość m.in. wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania jej indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Z kolei według negatywnego ujęcia, nikt nie może być zmuszony do uczestniczenie ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych. Ponadto nikt też nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

Ograniczenia wolności religijnej są kompatybilne z zakresem limitów, jakie wprowadzane są w uregulowaniach o zasięgu międzynarodowym. Zgodnie z dyspozycją wyrażoną w art. 53 ust. 5 Konstytucji, wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób. Przykładowo Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r., w miejsce bezpieczeństwa państwa, posługuje się kategorią porządku publicznego (art. 9 ust.2).

Istnieją ponadto regulacje, które wprost odnoszą się do osoby dziecka i dotyczą jego uprawnień w sferze wolności religijnej.

Przykład mogą stanowić normy zawarte w Konwencji o ochronie ofiar wojny, podpisanej w Genewie w dniu 12 sierpnia 1949 roku. Państwa ratyfikujące zobowiązały się do tego, iż strony biorące udział w konflikcie zbrojnym podejmą niezbędne środki w celu uniknięcia pozostawienia własnemu losowi dzieci poniżej piętnastu lat, które zostały osierocone lub oddzielone od swych rodziców na skutek wojny. Zobowiązano się również do tego, że zostaną podjęte działania niezbędne do wykonywania przez dzieci praktyk religijnych i ich kształcenia (art. 24).

Gwarancje wolności religijnej dziecka zostały również zawarte w dokumentach, które w polskim systemie prawnym nie posiadają mocy obowiązującej, jednak ze względu na treść zawartych w nich norm, wymagają uwzględnienia w niniejszym opracowaniu.

Niewątpliwie należy do nich Deklaracja w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach. W kwestii dotyczącej wolności religijnej dzieci deklaracja stanowi, że każde z nich będzie chronione przed jakąkolwiek formą dyskryminacji na podstawie religii lub przekonań. Dziecko winno wzrastać w duchu zrozumienia, tolerancji, przyjaźni między ludźmi, pokoju i powszechnego braterstwa, poszanowania dla wolności religii lub przekonań innych osób, jak również w pełnej świadomości tego, iż jego energia i talenty winny być postawione na służbę bliźnim.

Deklaracja również zajmuje się kwestią praw dzieci wychowywanych poza rodziną. Zgodnie z jej unormowaniami, w przypadku, gdy dziecko nie znajduje się pod władzą rodzicielską albo nie ma opiekuna w sprawach religii, należy brać pod uwagę jego zdanie, pamiętając przy tym, iż dobro dziecka pozostaje racją wiodącą (art. 5). Normy w niej zawarte, wytyczają granice pomiędzy interesem rodziców a dobrem dziecka. Wszelkie działania rodziców, które zmierzają do zrealizowania ich uprawnień, powinny mieć uzasadnienie w nadrzędnym interesie dziecka.

Nawiązania do wolności religijnej dziecka zawarte są również w unormowaniach Afrykańskiej Karty Praw i Dobra (Dobrobytu) Dziecka. Dokument ten już w tytule odwołuje się do klauzuli dobra dziecka. Zgodnie z zawartymi tu regułami, każde dziecko ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Rodzice lub ewentualnie prawni opiekunowie mają z kolei obowiązek zapewnienia dziecku przewodnictwa i wsparcia w wykonywaniu wspomnianych praw, z uwzględnieniem rozwijających się zdolności i dobra dziecka.

Polskie rozwiązania o charakterze ogólnym, zawarte w ustawie zasadniczej, są zgodne z zakresem gwarancji proklamowanych w standardach prawa międzynarodowego. Dziecko, pomimo tego, że brak mu przymiotu pełnej zdolności do czynności prawnych, staje się podmiotem wolności religijnej i może z niej korzystać w korelacji do uprawnień przyznanych jego rodzicom i opiekunom prawnym.

prof. Marek Bielecki