Kategorie bazy wiedzy

Handlarze rozumnością człowieka

Wstęp

Współczesny, wciąż chyba wzbierający kryzys chrześcijaństwa, stawia pytania o przyczyny tego faktu. Wydaje się, że jedną z nich, i to o znaczeniu podstawowym jest współczesny kryzys rozumu, kryzys jego poprawnego funkcjonowania. Odpowiedzialnością za ten kryzys należy obarczyć wiele podmiotów, ale trzeba wziąć pod uwagę przemożne oddziaływanie współczesnej cywilizacji technicznej. Ma ona własną, odczłowieczającą logikę, z którą moglibyśmy sami sobie poradzić, ale osiągnięcia techniki cyfrowej zostały przejęte przez gałąź gospodarki, nazwaną „gospodarką uwagi” (attention economy), która w ciągu ostatnich lat stała się najpotężniejszą gałęzią globalnej gospodarki. Pozbawiona jakichkolwiek realnych ram prawnych (w 2022 roku UE wprowadziła regulacje prawne w tym zakresie, ale chyba nie sięgające istoty problemu) przemienia wpierw człowieka, istotę rozumną (homo rationalis) w homo distractus, czyli istotę <roztargnioną>, niezdolną do skupienia, bo pociąganą nieustannie w kierunkach interesujących <handlarzy uwagą> (attention merchants). Nawet portale katolickie niekiedy, niestety, nadążają za tą tendencją, bo trudno tu chwilkę skupić się na jakiejś treści, bo tuż obok już jakieś okienko się porusza, zachęcając do takiego czy innego <pobożnego> czynu, wsparcia potrzebujących czy przeczytania jeszcze ciekawszej treści. Pod koniec dnia jesteśmy już tak zmęczeni, że gaśnie radość duchowa, a raczej – nie da się jej przywrócić. A to pożywka dla kolejnego kuszenia, z którym człowiek zmęczony już sobie nie radzi. Poszukując zatem <centrów antyewangelizacyjnych>, podmiotów wyjaławiających glebę chrześcijaństwa, trzeba przyjrzeć się działalności owych handlarzy naszą uwagą, handlarzy naszą rozumnością, zidentyfikować zagrożenie oraz poszukać również prawnych rozwiązań. Wydaje się, że powinny to być rozwiązania na poziomie konstytucyjnym, bo aktywność <handlarzy uwagą> dotyczy nie tylko sfery życia indywidualnego, ale także gospodarki oraz polityki.

1.      Handlarze uwagą

Temat <gospodarki uwagi> (attention economy) podejmowany jest przez kilku badaczy, ale wpierw przez Tima Wu, który jest amerykańskim prawnikiem (pochodzenia tajwańsko-kanadyjskiego), profesorem Columbia Law School, zaliczany przez The National Law Journal do 100 najbardziej wpływowych amerykańskich prawników; pracującym także dla administracji prezydenta Baraka Obamy oraz Joe Bidena. Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku był głównym adwokatem w sprawie przeciwko Facebookowi. Wprowadził do obiegu prawnego pojęcie <neutralności sieci> (<network neutrality>), które określa także normę prawną funkcjonowania internetu. Jako badacz specjalizuje się w prawie antymonopolowym, a zwłaszcza w lukach prawa amerykańskiego odnośnie do „attention merchants” (handlarzy uwagą). Jego zdaniem siła polityczna i gospodarcza USA są zbudowane na prawnym rozbijaniu monopoli (antitrast law), ale dzisiaj to zadanie nie jest realizowane (a nawet niezrozumiane) w obliczu gigantycznego rozrostu zmonopolizowanej <attention industry> (attention economy), z rocznym dochodem 500 bilionów dolarów. (Por. T. Wu, Blind Spot: The Attention Economy and Law). Ludzka uwaga jest bowiem jednym z zasobów, tzw. gospodarki uwagi[1]. Zdaniem Tima Wu brak odpowiednich zabezpieczeń prawnych przed tymi nowymi monopolami grozi rychłym powrotem XX wiecznych tyranii, które miały za sobą wsparcie monopoli finansowych.

„The Attention Merchants” jest przedostatnią[2] książką Tima Wu, odnotowaną i recenzowaną w czołowych czasopismach amerykańskich, będącą rzetelnie dokumentowaną publicystyką, pełną interesujących poznawczo skojarzeń i odnośników, napisaną w typowym dla USA stylu nauki zaangażowanej w przemianę współczesności. Pracami już ściśle naukowymi Tima Wu są jego prawnicze artykuły, które zamieszcza na swojej stronie internetowej (www.timwu.org).

2.      Luka prawna?

Temat <gospodarki uwagi> (attention economy) skupia uwagę także innych autorów, począwszy od lat 60. XX wieku. Dyskusja na ten temat odnotowana jest przez niektórych polskich badaczy, specjalistów od ekonomii i teorii zarządzania, a raczej nie jest podejmowana przez prawników, co potwierdzałoby tezę Tima Wu, iż globalne zagrożenie ze strony „handlarzy uwagą” nie jest zauważane. Dyskusja na ten temat toczy się jednak w mediach, za przyczyną między innymi filmu The Attention Economy, przedstawiającego wpierw relację Jamesa Williamsa, byłego pracownika Google’a, Jamesa Williamsa, dzisiaj pracującego na Uniwersytecie w Oxfordzie. Zwraca on uwagę na celowe niszczenie zdolności koncentracji użytkowników massmediów, co prowadzi także do zmian na skalę ogólnospołeczną, bo odbiera podmiotom wolność wyboru i kierowania własnym życiem.

Książka Tima Wu przedstawia niedługą historię nowego fenomenu światowej, a wpierw amerykańskiej gospodarki, bo wyłonienia się pod koniec XIX wieku nowego przemysłu: „handlarzy uwagą”, oddziaływującej na ekonomię, politykę, społeczeństwo oraz sposób myślenia jednostek. Ta prezentacja coraz bardziej potężnej gałęzi gospodarki – a dzisiaj najpotężniejszej – dochodzi aż do prezydentury D. Trumpa. Celem tej prezentacji jest wpierw ostrzeżenie uśpionych społeczeństw, że stawką tutaj jest wpierw sama podmiotowość jednostek, przekształcanych i manipulowanych przez <handlarzy uwagą>, pozbawionych pełnej możliwości decyzji w sprawach ich własnego życia. Oddziaływanie <handlarzy uwagą> prowadzi zdaniem Wu do przekształcenia człowieka w <homo distractus>, czyli w istotę <roztargnioną>, mającą deficyty wpierw poznawcze, i z tego powodu członka „zniewolonego państwa propagandy” (propaganda state)[3].

+

Nie wszystko w książce mogło zostać powiedziane. Pewnie zatem chrześcijanie zechcą ten ciąg dalszy dopisać. Czy homo distractus nadaje się na chrześcijanina? Chrześcijaństwo to przecież życie w <królestwie prawdy>, dobra nowina o rozumności człowieka.

dr hab. Marek Czachorowski

[1] T. Davenport, John Beck. The Attention Economy: Understanding the New Currency of Business. Boston 2001: Harvard Business Review Press. M.H. Goldhaber, The Attention Economy and the Net, Conference of digital information, Cambridge 1997;.
[2] Ostatnia to: The Curse of Bigness: Antitrust in the New Gilded Age(2018).
[3] Tim Wu, dz. cyt. s. 353.