Kategorie bazy wiedzy

Klasyczne orzecznictwo ETPCz w sprawach dotyczących obrazy uczuć religijnych cz. I

Klasyczne orzecznictwo ETPCz w sprawach dotyczących obrazy uczuć religijnych cz. I

Zanim będzie wskazane orzecznictwo ETPCz należy krótko przypomnieć, konstrukcję tzw. koncepcji marginesu oceny. Jest ona teoretycznym i praktycznym modelem „pozwalającym na uwzględnianie specyfiki społecznego i kulturowego kontekstu poszczególnych państw. Jest oczywiste, że specyfika ta rysuje się ze szczególną wyrazistością w kwestiach moralnych czy religijnych i dlatego Trybunał przy stosowaniu art. 9 posługuje się koncepcją „marginesu oceny” w sposób nieco odmienny niż w odniesieniu do innych „przepisów wolnościowych”” [1] i zyskuje ona zwłaszcza na znaczeniu, gdy dochodzi do kolizji praw i wolności człowieka, i należy dać któremuś z nich pierwszeństwo.

Fundamentalne znaczenie dla oceny orzecznictwa ETPCz ma orzeczenie w sprawie Handyside [2] , które dotyczyło zakresu ograniczenia wolności słowa z uwagi na moralność publiczną. Właśnie w Wyroku w sprawie Handyside [3] wskazano, iż brak jest wspólnej definicji moralności dla państw europejskich [4] , co w kontekście ochrony tej moralności, jak i porządku publicznego oraz praw innych osób, uprawnia państwo do reakcji na bluźnierstwo i pozwala zwalczać je instrumentami prawnymi. Wyrok ten wskazywał także na stosowanie zasady subsydiarności, więc kontrola Trybunału weryfikowała orzecznictwo krajowe pod względem braku dobrej wiary i absurdalności, to jednak wymagane jest także wykazanie konieczności wynikającej z pilnej potrzeby społecznej oraz wsparcia dostatecznymi powodami [5] .

Konstrukcję normatywną i tą relację rozwinięto w Wyroku w sprawie Sunday Times [6] , gdzie wskazano, iż w przypadku powagi wymiaru sprawiedliwości państwom służy węższy margines swobody oceny, niż w przypadku moralności [7] . Wyrok ten kończył etap formowania orzecznictwa strasburskiego i wprowadzał zobiektywizowaną europejską perspektywę kontroli, gdzie sędziowie Trybunału oceniali ochronę interesów wzajemnie wykluczających się, odchodząc od badania subiektywnego czy państwo zachowało się rozsądnie i działało w dobrej wierze [8] .

Ważnym orzeczeniem wprost wobec bluźnierstwa jest Wyrok w sprawie Müller [9] , który dotyczył wystawy obrazów z treścią, którą można zakwalifikować, jako pornografię homoseksualną. Obrazy te były publicznie dostępne w muzeum w ramach bezpłatnej wystawy, także dla nieletnich [10] . Obrazy te zostały zdjęte i zabezpieczone przez sędziego śledczego, a autor został skazany, za publikowanie obscenicznych materiałów, a uniewinniony od zarzutu naruszenia przekonań religijnych [11] .

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wskazał, że nie wolno niepotrzebnie ingerować w wolność ekspresji [12] , jednak w tym przypadku szeroki margines oceny państwa i brak europejskiej koncepcji moralności [13] oraz fakt dostępności obrazów pozwalał państwu na ingerencję w wolność ekspresji artystycznej [14] .

Kolejnym przypadkiem jest sprawa Otto-Preminger-Institut p. Austrii [15] . Uważa się, że jest to jeden z najważniejszych judykatów ETPCz wobec bluźnierstwa. Przedmiotem rozstrzygnięcia był film zawierający treści wprost bluźniercze i był on szeroko reklamowany [16] . Film miał charakter komercyjny i wyświetlano go w kinie, po godz. 22 wyłącznie dla widzów powyżej 17 lat. Film został objęty zakazem wyświetlania i został zajęty przez sąd, w taki sposób, że nie doszło nawet do pierwszej projekcji. Przedmiot filmu jest wysoce kontrowersyjny [17] .

Stwierdzić należy, że Trybunał w tej sprawie wskazał na istnienie kryterium wartości dzieła, które jeśli jest bez powodu obraźliwe dla innych nie zyskuje ochrony [18] .

Jeszcze bardziej bluźnierczy charakter miała sprawa Wingrove [19] , dotycząca filmu będącego w istocie materiałem pornograficznym (tzw. soft-porno). Film ten nie został nawet dopuszczony do dystrybucji [20] . Trybunał wprost stwierdził, że nie ma w Europie jeszcze wspólnego stanowiska wobec bluźnierstwa, więc konieczne jest stosowanie koncepcji szerokiego marginesu oceny [21] , przekazując całość określenia modelu normatywnego państwu. Co szczególnie istotne Europejski Trybunał Praw Człowieka zastosował ją wprost w kwestii ochrony przed atakiem w kwestiach religijnych, gdzie brak jest wspólnego standardu europejskiego [22] , więc sytuacja jest analogiczna, dlatego państwu wolno mocniej reagować w takiej sytuacji. Szczególnie istotna jest jednak myśl, że większy stopień naruszenia uczuć religijnych, poprzez poważną profanację uzasadnia szerszy margines krajowy [23] .

dr Michał Skwarzyński

Katedra Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego, WPPKiA, KUL

Adwokat Lubelska Izba Adwokacka w Lublinie

PRZYPISY

  1. L. Garlicki, Komentarz do art. 9 EKPCz (w:) L. Garlicki (red.), P. Hofmański, A. Wróbel, Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Komentarz do artykułów 1-18, Tom I, Warszawa 2010, s. 552 pkt. 4; tak samo cytowany tam A. Wiśniewski, Koncepcja marginesu oceny w orzecznictwie ETPCz, Gdańsk 2008, s. 130-131, s. 136, s. 187. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
  2. Wyrok ETPCz z dnia 7 grudnia 1976 r., w sprawie Handyside p. Wielkiej Brytanii, skarga nr 5493/72, pkt.48, 49, 50, 51, 57. Sprawa ta nie dotyczyła bluźnierstwa, lecz jest jednym z podstawowych orzeczeń dotyczących wolności słowa. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
  3. Wyrok ETPCz z dnia 7 grudnia 1976 r., w sprawie Handyside p. Wielkiej Brytanii, skarga nr 5493/72, pkt.48, 49, 50, 51, 57. Sprawa ta nie dotyczyła bluźnierstwa, lecz jest jednym z podstawowych orzeczeń dotyczących wolności słowa. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
  4. L. Garlicki, Komentarz do art. 9 EKPCz (w:) Konwencja…, s. 637 i n., pkt. 69. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
  5. I. C. Kamiński, Swoboda …, s. 44 i n; I. C. Kamiński, Ograniczenia…, s. 62. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
  6. Wyrok ETPCz z 26 kwietnia 1979 r., w sprawie Sunday Times p. Wielkiej Brytanii, skarga nr 6538/74, pkt. 58, 59, 62. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
  7. I. C. Kamiński, Swoboda …, s. 62 i n. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
  8. Szerzej zob. I. C. Kamiński, Ograniczenia…, s. 87-91. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
  9. Wyrok ETPCz dnia 24 maja 1988 r., w sprawie Müller p. Szwajcarii, skarga nr 10737/84. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
  10. Wyrok ETPCz dnia 24 maja 1988 r., w sprawie Müller p. Szwajcarii, skarga nr 10737/84, pkt. 10-12. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
  11. I. C. Kamiński, Swoboda …, s. 453 i n; I. C. Kamiński, Ograniczenia…, s. 395 i n. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11
  12. Wyrok ETPCz dnia 24 maja 1988 r., w sprawie Müller p. Szwajcarii, skarga nr 10737/84, pkt. 33; L. Garlicki, Komentarz do art. 9 EKPCz (w:) Konwencja…, s. 628, pkt. 58. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 12
  13. Wyrok ETPCz dnia 24 maja 1988 r., w sprawie Müller p. Szwajcarii, skarga nr 10737/84, pkt. 35. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 13
  14. Wyrok ETPCz dnia 24 maja 1988 r., w sprawie Müller p. Szwajcarii, skarga nr 10737/84, pkt. 34, 36 i 37. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 14
  15. Wyrok ETPCz dnia 20 września 1994 r., w sprawie Otto-Preminger-Institut p. Austrii, skarga nr 13470/87. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 15
  16. Wyrok ETPCz dnia 20 września 1994 r., w sprawie Otto-Preminger-Institut p. Austrii, skarga nr 13470/87, pkt. 54. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 16
  17. Szerzej zob. M. Skwarzyński, Bluźnierstwo w świetle standardów ochrony praw człowieka [w:] Odpowiedzialność karna artysty za obrazę uczuć religijnych”, red. F. Ciepły, Warszawa 2014, s. 91-109. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 17
  18. Wyrok ETPCz dnia 20 września 1994 r., w sprawie Otto-Preminger-Institut p. Austrii, skarga nr 13470/87, pkt. 49; L. Garlicki, Komentarz do art. 9 EKPCz (w:) Konwencja…, s. 628, pkt. 58. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 18
  19. Wyrok ETPCz dnia 25 listopada 1996 r., w sprawie Wingrove p. Wielkiej Brytanii, skarga nr 17419/90. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 19
  20. Szerzej zob. I. C. Kamiński, Ograniczenia…, s. 473-476. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 20
  21. Wyrok ETPCz dnia 25 listopada 1996 r., w sprawie Wingrove p. Wielkiej Brytanii, skarga nr 17419/90, pkt. 57, I. C. Kamiński, Ograniczenia…, s. 411. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 21
  22. Wyrok ETPCz dnia 25 listopada 1996 r., w sprawie Wingrove p. Wielkiej Brytanii, skarga nr 17419/90, pkt. 58. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 22
  23. Wyrok ETPCz dnia 25 listopada 1996 r., w sprawie Wingrove p. Wielkiej Brytanii, skarga nr 17419/90, pkt. 61, I. C. Kamiński, Ograniczenia…, s. 412 i n. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 23