Kategorie bazy wiedzy

Manifestowanie religii w przestrzeni publicznej i ochrona uczuć religijnych a ataki na religię w przestrzeni publicznej

Czerwiec 2021

Maciej Lis

Manifestowanie religii w przestrzeni publicznej i ochrona uczuć religijnych

a ataki na religię w przestrzeni publicznej

Najważniejszymi w polskim porządku konstytucyjnym przepisami dotyczącymi ochrony manifestacji religijnych w przestrzeni publicznej oraz ochrony uczuć religijnych jest zarówno art. 53 Konstytucji RP, ale przede wszystkim część art., która brzmi: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka będzie źródłem wolności oraz osób i obywateli”.  Godność osoby, jest w tym przypadku rozumiana jako źródło m.in. wolności wyznania, jak również potwierdza oraz umacnia osobowy charakter wolności i praw każdej jednostki w społeczeństwie.  Sformułowanie wolności jakie zostało zawarte w konstytucji jest wyrazem pozytywnego charakteru konstytucyjności praw człowieka, co w konsekwencji wiąże się z włączeniem prawa międzynarodowego i konstytucji dotyczących poszanowania wolności i praw wynikających z godności człowieka.  Polski ustawodawca zgodnie z zamysłem nie przyznaje więc wolności i praw, a jedynie uznaje ich istnienie i gwarantuje ich ochronę co podnosi rangę tych praw i wolności jako takich, które bez względu na akt prawny istnieją i powinny być przestrzegane.

Godność człowieka jako źródło wolności i praw świadczy o nadrzędności godności wobec wolności i praw. Dlatego należy wskazać, że godność jest punktem odniesienia dla systemu wartości, które są podstawą prawa zasadniczego i całego systemu prawego. W konsekwencji niejako takiego rozwiązania władze publiczne mają konieczność uwzględnienia przez siebie sfery autonomii, w ramach której każdy człowiek ma prawo do samorealizacji/samorozwoju.  Ponadto godność człowieka stanowi źródło praw i wolności jednostki. Tego rodzaju punkt widzenia ma ogromne znaczenie nie tylko w rozważaniach prawnych, ale przede wszystkim dla funkcjonowania w praktyce wymiaru sprawiedliwości. W tym zakresie orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego ma pierwszorzędną rolę – Trybunał bierze pod uwagę godność ludzką przy ocenie prawa na szczeblu podkonstytucyjnym w stosunku do standardu określonego w art. 53. Należy podkreślić, że „Zakaz naruszania godności jest absolutny i dotyczy wszystkich”.

Wolność sumienia i wyznania, jako osobiste prawo człowieka, ukształtowała się w wyniku wielowiekowego procesu, który rozpoczął się pod wpływem chrześcijaństwa w Cesarstwie Rzymskim, a został rozwinięty w demokratycznych państwach prawa w drugiej połowie XIX w. Art. 53 jest przejawem kompromisu konstytucyjnego. Opiera się on przede wszystkim na rozwiązaniach przyjętych w art. 9 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zgodnie z którym: „Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne”.

Dominującą strategią antyreligijną jest krytykowanie, ograniczanie, tam, gdzie to możliwe, kryminalizowanie publicznej ekspresji religijnej. Wiele grup społecznych czy organizacji systematycznie pracuje nad usunięciem wszystkich symboli religijnych ze społeczeństwa i przestrzeni publicznej. Przykłady jakie działy się w tej kwestii w Polsce są dobrze znane i były opisywane wielokrotnie w mediach katolickich. Dlatego proszę zwrócić uwagę na działania podejmowane w USA – w całym kraju wniesiono pozwy o usunięcie z miejsc publicznych takich kwestii jak Dziesięć Przykazań, krzyży i tradycyjnych symboli bożonarodzeniowych.  Złożono również pozwy w celu usunięcia słów „pod Bogiem” z Pledge of Allegiance oraz „In God we Trust [1] ” z” z waluty USA.  „Święta Bożego Narodzenia” stały się „przerwą zimową”, a ze względu na obawy o obrażanie klientów, sprzedawcy detaliczni prowadzą obecnie „wyprzedaże świąteczne” zamiast „wyprzedaży bożonarodzeniowych”, mimo że Boże Narodzenie jest świętem upamiętniającym narodziny Chrystusa, założyciela chrześcijaństwa.  Ateista, Michael Newdow, złożył pozew, argumentując, że jego córka została zmuszona do wyrecytowania słów „pod Bogiem” w Przysiędze Wierności w swojej szkole. Twierdził, że to naruszyło jej sumienie, jak również jego. Słowa „pod Bogiem” zostały dodane do przyrzeczenia w 1954 r. aktem Kongresu w szczytowym momencie zimnej wojny, aby przeciwstawić wiarę tego kraju w Boga z przyjęciem ateizmu przez Związek Radziecki.

W orzeczeniu, które wywołało wrzawę w całym kraju, Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Dziewiątego Okręgu w 2002 r. zgodził się z Newdow i wąskim marginesem, orzekł, że Przyrzeczenie Wierności stanowiło modlitwę nakazu rządu, a tym samym przymus do przestrzegania religii. Gdyby ta decyzja nie została zakwestionowana, słowa „pod Bogiem” zostałyby usunięte z Przyrzeczenia Wierności recytowanego w szkołach publicznych w zachodnich stanach objętych jurysdykcją Dziewiątego Okręgu.  I, co znacznie ważniejsze, taka decyzja utorowałaby drogę do usunięcia wszelkich odniesień do Boga w sferze publicznej.  Na szczęście okręg złożył apelację w sprawie do Suway w USA, a niewielka większość uchyliła decyzję sądu. Okazało się, że ojciec miał wystarczający interes, aby zakwestionować Przyrzeczenie Wierności, które było recytowane przez jego córkę. Jednocześnie powyższa ​​kwestia pozostaje nierozwiązana w USA. Przed Sądem Najwyższym Newdow oświadczył: „Jestem ateistą. Nie wierzę w Boga. I każdego ranka w szkole moje dziecko jest proszone, by wstało, spojrzało na tę flagę, położyło rękę na sercu i powiedziało, że jej ojciec się myli”.  Córka i jej matka, która nie jest żoną Newdowa, stwierdziły, że nie mają problemu ze słowami „pod Bogiem” w Przysiędze wierności i obie są chrześcijankami. Newdow twierdził również, że słowa „pod Bogiem” służą teraz do podziału narodu. Były prezes sądu, William Rehnquist, zapytał Newdowa: „Czy wiemy, jaki był głos w Kongresie dotyczący podziału na przyjęcie wyrażenia „pod Bogiem”?  Newdow słusznie odpowiedział, że Kongres przyjął wyrażenie jednogłośnie: „Nie było sprzeciwu”.  Naczelny Sędzia odpowiedział: „Cóż, to nie wydaje się dzielić”.  Odpowiedź Newdowa: „Dzieje się tak tylko dlatego, że żaden ateista nie może zostać wybrany na urząd publiczny, tak jakby miało to znaczenie dla jego pozwu”. Jak zauważył sędzia Rehnquist w odrębnej opinii od większości, że istnieje wiele dowodów, które „silnie sugerują, że kultura pozwala na poznanie religijnej historii i charakteru naszego Narodu. Jednym z tych dowodów jest wieloletnie stwierdzenie In God We Trust na naszej walucie”.

PRZYPISY

1. Fraza wywodzi się z pieśni The Star-Spangled Banner – amerykańskiego hymnu narodowego napisanego w 1814 roku przez Francisa Scotta Keya. Motto tłumaczone jest na język polski: „W Bogu pokładamy ufność” lub „Bogu ufamy”. Ted Alexander: The Battle of Antietam. Charleston: The History Press, 2011, s. 76. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1