Kategorie bazy wiedzy

Napięta sytuacja w Nigrze po wojskowym przewrocie

Niespełna dwa tygodnia od wojskowego zamachu w Nigrze, sytuacja wciąż jest napięta. Nowe władze, na czele których stoi gen. Abdourahmane Tchianithe próbują uspokoić sytuację. Doszło nawet do pewnych ustaleń, które mają przywrócić podstawy państwa prawa. Jednakże w stolicy kraju wciąż obowiązuje wezwanie do obywatelskiej mobilizacji. Istnieją obawy, że w tym napięciu sytuacja chrześcijan może być zagrożona.

Generał Abdourahmane Tchianithe, który stanął na czele wojskowej junty, ogłosił się właśnie przewodniczącym Narodowej Rady Ochrony Ojczyzny CNSP. Tym samym, próbuje ugruntować swoją pozycję. Dnia 1 sierpnia 2023 r. spotkał się w Pałacu Prezydenckim z przedstawicielami poszczególnych środowisk społecznych, gospodarczych oraz religijnych. Wielu ma nadzieję, że za określone ustępstwa napięta sytuacja zelżeje. Nie ma jednak żadnego dokumentu, nawet komentarza, po spotkaniu.

Gesty ze strony junty wojskowej zostały natomiast pozytywnie odebrane przez sąsiadów Nigru. Swoje granice otworzyły już Algieria, Burkina Faso, Libia, Mali oraz Czad. Stany Zjednoczone oraz Francja, a także kilka innych państw, rozpoczęły natomiast ewakuację swoich obywateli. Unia Europejka oficjalnie potępiła niedemokratyczny zamach stanu. Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej ECOWAS, która zrzesza 15 państw regionu, już nałożyła sankcje. Nigeria natomiast wstrzymała dostawy energii elektrycznej. Lider junty przestrzegł inne państwa przed wtrącaniem się w wewnętrzne sprawy Nigru.

Władze wojskowe, aby umocnić swoją pozycję, poprosiły obywateli o wsparcie w formie protestów przeciwko zewnętrznym próbom ingerencji. Poszczególne organizacje pozarządowe, w imię suwerenności narodu, podjęły decyzję o wsparciu wojskowych poprzez organizację demonstracji poparcia.

Sytuacja pozostaje napięta, co wzbudza niepokój wśród chrześcijan. Wielokrotnie już padali oni ofiarą ugrupowań muzułmańskich, które oskarżały innowierców o wszelkie krzywdy i kryzysy w państwie. W apelach z Nigru pojawia się niejednokrotnie prośba o modlitwę za tych obywateli, którzy podjęli decyzję o porzuceniu islamu na rzez religii chrześcijańskiej. Najczęściej właśnie oni padają ofiarą religijnych animozji. Duże nadzieje są wiązane z prowadzonymi rozmowami między CNSP a liderami poszczególnych wspólnot wyznaniowych.

Zamach stanu został zorganizowany 26 lipca 2023 r. Na jego czele stanął gen. Abdourahmane Tchianithe, który wcześniej kierował Gwardią Prezydencką. Zdaniem specjalistów Niger, który zmagał się z licznymi dysfunkcjami, obecnie wszedł w nową „erę niepewności”.

Martwić musi, że jeszcze przed wojskowym zamachem stanu Niger zmagał się z licznymi problemami, w tym z fundamentalizmem islamskim. Podobnie jak w przypadku Nigerii, rząd centralny okazał się bezbronny wobec nowego typu zagrożeń. Postępująca radykalizacja religijna, połączona z aktywnością oraz popularnością organizacji terrorystycznych czy kryminalnych, skutkowała szerzeniem się bezprawia.

Sytuacja chrześcijan w Nigrze była trudna. Stawali się oni celami terrorystów oraz zwykłych przestępców, przy jednoczesnej niemożności przywrócenia ładu oraz porządku przez organa państwowe. Skoro w okresie poprzedzającym zamach stanu, policja oraz wojsko były bezbronne wobec organizacji terrorystycznych oraz zorganizowanych grup przestępczych, zasadnym wydaje się twierdzenie, że obecna „era niepewności” będzie tylko im sprzyjać. Terroryści, ekstremiści religijni oraz członkowie grup przestępczych będą chcieli wykorzystać sytuację, aby umocnić się na „swoim terytorium”. Wielu spodziewa się intensyfikacji ich działań, co odbije się na poczuciu bezpieczeństwa wśród niewinnych cywili. Chaos tylko wzmoże poczucie bezradności, za którą trzeba będzie znaleźć winnych. Nierzadko za cel wtedy bierze się wyznawców innej religii.

W Republice Nigru większość stanowią wyznawcy islamu – ponad 96% obywateli. Około 3% mieszkańców stanowią osoby deklarujące przynależność do rdzennych wierzeń. Chrześcijan jest niespełna 0,3% z około 18 milionów mieszkańców. Pomimo niewielkiej liczebnie wspólnoty, grupa ta już doznała krzywd w wyniku działań religijnych fundamentalistów.

Lider junty nie jest powszechnie znaną osobą. Prawdopodobnie został wysunięty przez wpływowych generałów, którzy w mediach masowych Nigru argumentowali, że musieli odsunąć prezydenta od władzy, gdyż ten miał kierować kraj w stronę „nieuchronnego upadku”.

Jeszcze do niedawna, pomimo licznych czynników mogących zdestabilizować sytuację wewnętrzną w Nigrze, kraj ten był w miarę spokojny, porównując stan bezpieczeństwa z sąsiadami w tym regionie afrykańskim. Pomimo rosnącego ekstremizmu religijnego, do Nigru przybywały setki tysięcy uchodźców z innych państw. Niger był i tak bezpieczniejszy niż Czad, bądź Nigeria. Stąd traktowany był jako „bezpieczna przystań”.

Również międzynarodowa sytuacja staje się coraz trudniejsza. W związku z rozwojem organizacji terrorystycznych, gros państw afrykańskich, których systemy są odległe od przyjętych zasad demokracji i rządów prawa, sięgały po rozwiązania radykalne, jak wykorzystywanie najemników (w tej materii rosło znaczenie Federacji Rosyjskiej i prywatnych rosyjskich firm, na czele z niesławną Grupą Wagnera). W ostatnich miesiącach media masowe sporo miejsca poświęcały utracie wpływów przez kraje europejskie. Z kolejnych państw wypraszano wojsko Francji, bądź innych państw, które wycofywane były właśnie do Nigru, aby z tego obszaru wspierać antyterrorystyczne działania. Również Republika Federalna Niemiec do Nigru wysłała własne jednostki zmilitaryzowane. Obecnie nie jest jasne, co się wydarzy i jak nowe władze potraktują europejskie siły. Niger do niedawna był jedną wielką bazą wojskową, z terenu której realizowano różne antyterrorystyczne operacje militarne w regionie.

Smucić musi również fakt, że wraz z rozwojem organizacji terrorystycznych, które nierzadko odwołują się do haseł ekstremizmu religijnego, czego ofiarami padają niewinni chrześcijanie lub innowiercy, nieporadne władze cywilne nie utrzymują się u steru władzy. Coraz więcej afrykańskich państw porzuca demokratyczne rządy cywilne na rzecz junt wojskowych. Wcześniej do podobnych sytuacji co w Nigrze doszło w Mali, Czadzie, Burkina Faso czy Gwinei. Co ważne, z niestabilności struktur państwowych korzystać będą w pierwszej kolejności islamscy ekstremiści, którzy dążą do stworzenia globalnego kalifatu, nierzadko sięgając po przemoc, terror oraz strach.

Niestety doniesienia z Afryki oraz doświadczenia z poszczególnymi zamachami stanu, nie napawają optymizmem. W 2012 r. miał miejsce wojskowy pucz w Mali. Władze centralne nie radziły sobie z buntem Tuaregów, co skutkowało przejęciem kontroli przez wojsko w imię ratowania kraju. Podobnie miała się sprawa z juntą w Burkina Faso. Po pierwszym zamachu miały miejsce kolejne, które tylko destabilizowały sytuację. W konsekwencji, strony konfliktu tak bardzo zajęły się wzajemnym zwalczaniem, iż nie dostrzegły rosnących w siłę grup terrorystycznych oraz szerzącego się religijnego ekstremizmu podsycanego przez fundamentalistów islamskich. W pierwszej kolejności ofiarą tych dysfunkcjonalizmów stają się mniejszości religijne czy konwertyci.

Na uwagę zasługuje fakt, że liderzy wojskowych przewrotów, aby zapewnić sobie społeczne poparcie – z wykluczeniem ścieżki wyborczej – posługują się klasyczną antyzachodnią retoryką. W konsekwencji obierana jest zupełnie nowa ścieżka w polityce zagranicznej, której wektor ukierunkowany jest na Rosję. Moskwa w ten sposób zapewnia sobie wpływy. Jej emanacją są obecni na kontynencie najemnicy prywatnych firm, których symbolem jest wspomniana Grupa Wagnera. Nowe władze w Nigrze również w ten sposób argumentują powody przejęcia władzy, ale trudno obecnie stwierdzić, czy będzie to oznaczało zmianę kursu polityki zagranicznej, czy też dalsze trzymanie się dotychczasowych partnerów w celu uzyskania wsparcia w walce z rebeliantami oraz radykałami religijnymi.

W regionie zachodnioafrykańskim trwa w tym momencie eskalacja całego konfliktu. Junty wojskowe w Nigrze oraz w Burkina Faso wprost oznajmiły, że jakakolwiek próba przywrócenia do władzy obalonego prezydenta Mohameda Bazoum’iego zostanie uznana za jednostronne wypowiedzenie wojny. Jest to wyraźny sygnał w kierunku Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych oraz państw afrykańskich zrzeszonych w ECOWAS – polityka organizacji jest od lat znana: „zero tolerancji” względem niedemokratycznych przewrotów.

Wojskowy zamach stanu w Nigrze jest już dziewiątym w regionie w ciągu ostatnich kilku lat. Organizacja Open Doors w ostatnim raporcie poświęconym prześladowaniom religijnym umieściła ten kraj na 28 miejscu w rankingu World Watch List – w ciągu dwóch lat Niger awansował o 26 miejsc, co jest powodem do niepokoju. Jest to spowodowane rosnącymi w siłę islamskimi ekstremistami, którzy działają na obszarze całego państwa.

Zdaniem ekspertów, obecna destabilizacja zachęci religijnych fundamentalistów do sięgnięcia po terror i prześladowania, aby wzmocnić swoją pozycję i skorzystać z obecnych perturbacji. Władze Nigru rekrutują się teraz z armii. Już wcześniej oskarżano wojsko o tolerowanie skrajnych antychrześcijańskich poglądów. Wydaje się, że jeśli liderzy junty pozostaną w dobrych relacjach z UE oraz USA, mogą istnieć tendencje, aby zapewnić porządek na poziomie relacji międzyreligijnych. Jednakże, w sytuacji zbliżenia do Federacji Rosyjskiej istnieje obawa, że tak, jak w kontekście innych państw regionu, gdzie pojawili się najemnicy z Rosji, prześladowania religijne staną się kolejnym orężem w zwalczaniu grup nieprzychylnych władzy.

Zasadnym wydaje się, że w tej sytuacji tylko stałe monitorowanie poczynań władz wojskowych Nigru może skutkować odejściem od praktyk znanych z innych państw afrykańskich, gdzie wojskowi sięgnęli po władzę. Planowane są w tym państwie protesty na rzecz zwiększenia uwagi władz, co do losu chrześcijan i innych mniejszości religijnych. Należy wspierać zatem te inicjatywy, aby światowa opinia publiczna na bieżąco przyglądała się niestabilnej sytuacji w tym afrykańskim państwie.

dr Krystian Chołaszczyński

Źródła:

Niger: Full Country Dossier. January 2022, https://www.opendoors.pl/sites/default/files/country_dossier/niger_wwl_2022_country_dossier.pdf [dostęp 07.08.2023]

Africa: Niger, https://web.archive.org/web/20200424124158/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ng.html [dostęp 07.08.2023]

Niger’s ruling junta calls for citizens to mobilise, 3 August 2023, https://www.opendoorsuk.org/news/latest-news/niger-coup/ [dostęp 07.08.2023]