Kategorie bazy wiedzy

Ochrona godności dziecka a aborcja

Ochrona godności dziecka a aborcja

Godność jako źródło praw człowieka dziecka

Godność ludzka „stanowi podstawową zasadę aksjologiczną, wpisaną do prawa międzynarodowego i do konstytucji współczesnych państw demokratycznych” [1] . Przyjmuje się powszechnie w literaturze, iż godność występuje zazwyczaj w dwóch znaczeniach. Pierwsze to godność osobowa (aksjologiczno-ontyczna), czyli cecha przysługująca każdemu człowiekowi [2] , jako jednostce [3] bez wyjątku.

Drugie zaś to godność osobowościowa – własna, oznaczająca cechę indywidualnie określonej osoby [4] . Przepisy prawa odwołują się do godności osobowej [5] .

Nie można się zgodzić z poglądem, iż godność człowieka jest pojęciem względnym, której zakres jest uzależniony od kontekstu – czasu, sytuacji, miejsca, co sugerować mogło wątpliwe orzecznictwo, jest on zasadniczo błędny [6] . Godność człowieka to kategoria obiektywna oddająca istotę człowieczeństwa, a więc stała niezależnie od kontekstu, co więcej nie może być ona derogowana, zależnie od woli ustawodawcy [7] .

System praw człowieka, jako system prawny służy normatywnemu wyrażeniu godności człowieka, przez taki system praw jednostki realizowana jest szczególna ochrona przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Jest ona źródłem wszelkich praw jednostki [8] .

Źródła normatywne godności człowieka

Z kolei Trybunał Konstytucyjny w wielu orzeczeniach wskazuje, że godność człowieka „stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela – art. 30 Konstytucji (zob. wyrok TK o sygn. K 52/13)” [9] .

Polska Konstytucja, jak i wcześniejsza tzw. Mała Konstytucja przyznaje ochronę życia, jako ochronę jednej i tej samej wartości konstytucyjnej, choć z różną intensywnością w różnych sytuacjach [10] .

Odniesienie się do godności, jako wartości chronionej prawnie jest konieczne o tyle, że wskazuje, iż prawodawca „nie może wszystkiego” i stanowi tamę działalności państwa w sferze normotwórczej, jak i w ramach stosowania prawa. Godność jednak nie wynika z normy prawnej, a jest pierwotna wobec całego systemu prawnego. Jest to wentyl bezpieczeństwa, aby nie dochodziło do realizacji paremii „summa ius summa iniuria”. Taki jest też cel systemu praw człowieka, który normatywnie wyraża tę godność. Ochrona godności i praw człowieka nie wynika z konstytucji i prawa stanowionego, bowiem akty normatywne mają charakter wtórny. Pierwotny charakter ma właśnie godność człowieka i to ona nadaje moc prawom człowieka [11] .

Natomiast system prawny reaguje poprzez system nakazów i zakazów oraz sankcji chroniąc podmioty prawa, zwłaszcza słabszego przed silniejszym. Nie jest to może rozwiązanie idealne, ale ludzkość nie znalazła dotąd innego systemu, czy pomysłu na ochronę ładu społecznego. Naiwnym jest bowiem sądzenie, że człowiek wyłącznie w oparciu o moralność będzie przestrzegał praw innych.

Problem aborcji a ochrona praw dziecka poczętego

W sprawach aborcyjnych dochodzi do przeniesienia skutków naruszenia praw słabszego z powodów nierówności na jeszcze słabszego. Otóż bezsporne jest, że kobieta powinna uzyskiwać ochronę ze strony prawa w sytuacji ciąży zagrożonej czy ciąży z chorym dzieckiem. Kobieta bowiem w takiej sytuacji jest podmiotem słabszym w relacji ze społeczeństwem, jak i ewentualnie nieodpowiedzialnym mężczyzną. W takiej sytuacji podmiot słabszy należy chronić prawnie. Chodzi zatem o ochronę i wyrównanie szans, praw i możliwości kobiety wobec społeczeństwa oraz wobec mężczyzny [12] . Jednak zupełnie inna jest sytuacja relacji matka – dziecko nienarodzone, bowiem to dziecko jest podmiotem słabszym. Trzeba zawsze podnosić wartość kogoś, kto nie może się bronić. Tym kimś, kto się nie może bronić jest dziecko. Nie jest filozofią podążanie z prądem i poszukiwanie kompromisów, a należy dążyć do prawdy.

Stwierdzić należy, że dziecko nienarodzone ma także godność. Fakt, że dziecko jest chore i to w znacznym czy nawet śmiertelnym stopniu tego nie zmienia. To jest oczywista prawda, którą się przemilcza. Co więcej, w Polsce od 1993 roku nie istniał kompromis aborcyjny, który był nienaruszony. W roku 1996 wprowadzono przesłankę społeczną, która wtedy złamała ten kompromis. To oznacza, że nie było w Polsce żadnego kompromisu aborcyjnego. On istniał od 1993 do 1996 roku, a później został złamany przez Lewicę. Ponadto to, właśnie ta nowelizacja była przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny w 1997 r. w sprawie K 26/96.

Bardzo chory człowiek nie jest pozbawiany godności. Choroba nie zmienia faktu, że ma się przyrodzoną godność, więc taką wynikającą z natury [13] . D. Dorosły człowiek może się pochorować i to nie odbiera mu godności, nie zmienia faktu, że jest człowiekiem. To, że dorosły, dziecko, czy też dziecko na etapie prenatalnym może doznać bardzo poważnego wypadku nie zmienia faktu, że jest człowiekiem. Przecież identyczny w skutkach wypadek drogowy może dotyczyć dziecka urodzonego czy jeszcze nieurodzonego (dziecko może doznać tych samych urazów). To samo dotyczy dziecka, które ma chorobę w łonie matki. Z tego powodu, że jest chore nie przestaje być człowiekiem. Choroba genetyczna, jak każda inna nie „odczłowiecza” jednostki.

Prawna ochrona życia ludzkiego

Dalej polski Kodeks karny w art. 157a chroni prawo do życia (w art. 152 kk, a lub art. 148 kk) i zdrowia dziecka poczętego – 157a kk: „§ 1. Kto powoduje uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego są następstwem działań leczniczych, koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego. § 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która dopuszcza się czynu określonego w § 1”. Podobnie w art. 2 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka, wprost wskazano, że dzieckiem się jest od poczęcia do ukończenia 18 lat – art. 2.ust. 1 prd: „W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności”. Dalej dziecko poczęte jest spadkobiercą – art. 927 § 2 kc: „jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe”. Wynika to z systemowego ujęcia kwestii, że skoro chroni się życie człowieka, jako wartość konstytucyjną także na etapie prenatalnym, to musi to mieć odzwierciedlenie w całym systemie prawnym. Oczywiste jest także, że dziecko nienarodzone jest także podmiotem szeregu praw.

Nie można zgodzić się ze stwierdzeniem, że płód/dziecko jest częścią matki. Oczywiście, obecnie dziecko, w czasie ciąży jest uzależnione od matki, ale ma swój własny genotyp i nie jest to genotyp matki – pochodzi od obojga rodziców i jest unikalnym genotypem dziecka. Tym samym, jest to odrębny byt na gruncie biologicznym.

Podnoszony jest także argument, że płód jest w całości uzależniony od matki, bo z punktu widzenia fizjologicznego nie może żyć poza jej organizmem, więc z tego powodu można jego prawo do życia ograniczać. Jest to jednak pogląd nie do obrony. Bywają sytuacje, że człowiek nie może przeżyć sam bez pomocy innych (np. działania lekarzy ratujące życie), bądź maszyn (np. respirator, sztuczne serce). Nie zmienia to godności i faktu, że taka osoba nadal jest człowiekiem.

Ponadto stwierdzić należy, że fakt bycia człowiekiem nie zależy i nie może zależeć od technologii i komputera, a taki wniosek wynika z przyjęcia „odczłowieczenia” dziecka poczętego, bo jest zależne od matki. Skoro sam fakt zależności od matki uzasadnia twierdzenie, że nie jest się człowiekiem, to tak samo będzie jeśli na tym samym etapie dziecko będzie mogło przeżyć poza organizmem matki w maszynie – inkubatorze.

Jest to błędne z gruntu założenie. Wyłącznie rozwój techniki pozwala obecnie uratować dziecko w 21 tygodniu ciąży. Pięćdziesiąt lat temu ciąża, która miała 30 tydzień była nie do uratowania. Rozwój technologii medycznej jest oczywisty, a doprowadzi on do sytuacji, gdy możliwe będzie przeprowadzenie całej ciąży poza ustrojem matki. Od rozwoju techniki nie zależy, czy ktoś jest człowiekiem, czy nie, to jest stan obiektywny, a cała ciąża będzie możliwa do przeprowadzenia w inkubatorze.

dr Michał Skwarzyński
Katedra Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego, WPPKiA, KUL
Adwokat Lubelska Izba Adwokacka w Lublinie, www.adw.org.pl

PRZYPISY

1. Zob. J. Krukowski, Zasada poszanowania godności ludzkiej i prawa do życia w biomedycynie w prawie międzynarodowym, [w:] Ius et Lex, Księga Jubileuszowa ku czci Profesora Adama Strzembosza, Lublin 2002, red. A. Dębiński, A. Grześkowiak, K. Wiak, s. 488. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. W. Jedlecka, J. Policiewicz, Pojęcie godności na tle Konstytucji RP, [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Konstytucja, red. A. Bator, Wrocław 1999, s. 146. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. Tak: J. Zajadło, Godność jednostki w aktach międzynarodowej ochrony praw człowieka, RPEiS, nr 2/1989, s. 111. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
4. Szerzej zob. J. Krukowski, Godność człowieka podstawą konstytucyjnego katalogu praw i wolności jednostki, [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997, s. 39-42; M. Piechowiak, Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony, Lublin 1999, s. 343-347; F. J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Lublin 2001, s. 75-80. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
5. Szerzej zob. K. Complak, Uwagi o godności człowieka oraz jej ochrona w świetle nowej konstytucji, Psej 5/1998, s. 42 i n.; Z. Hołda, op. cit., s. 12. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
6. Co słusznie zauważa M. Jabłoński, Pojęcie i ochrona godności człowieka w orzecznictwie organów władzy sądowniczej w Polsce, [w:] Godność człowieka jako kategoria prawna (Opracowania i materiały), red. K. Complak, Wrocław 2001, s. 305. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
7. Podobnie F. Rymarz, Sądowa i pozasądowa ochrona praw człowieka (praw zasadniczych) we Wspólnotach Europejskich, Psej, nr 6/2003, s. 9, 18 i cytowane tam orzecznictwo. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
8. Szerzej o godności osobowej i osobowościowej zob.: K. Orzeszyna, Prawo Międzynarodowe Praw Człowieka, red. K. Orzeszyna, M. Skwarzyński, R. Tabaszewski, Warszawa C.H. Beck 2020, s. 20-30; K. Orzeszyna, Godność ludzka podstawą praw człowieka, [w:] Człowieka i jego prawa i odpowiedzialność, red. R. Tabaszewski, s. 23 i n.; J. Krukowski, Godność człowieka podstawą konstytucyjnego katalogu praw i wolności jednostki [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997, s. 39-42; W. Jedlecka, J. Policiewicz, Pojęcie godności na tle Konstytucji RP [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Konstytucja, red. A. Bator, Wrocław 1999, s. 146; J. Zajadło, Godność jednostki w aktach międzynarodowej ochrony praw człowieka, RPEiS, nr 2/1989, s. 111; K. Complak, Uwagi o godności człowieka oraz jej ochrona w świetle nowej konstytucji, Psej 5/1998, s. 42 i n.; Z. Hołda [w:] Prawa Człowieka, Zarys wykładu, red. Z. Hołda, D. Ostrowska, J. Hołda, J. A. Rybczyńska, Warszawa 2014, s. 12; M. Piechowiak, Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony, Lublin 1999, s. 343-347; F. J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Lublin 2001, s. 75-80. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
9. Wyrok TK z dnia 7 października 2015 r., w sprawie sygn. akt K 12/14, pkt. 6.3.2. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
10. Zob. Orzeczenie TK z dnia 28 maja 1997 r., w sprawie sygn. akt K 26/96; Wyrok TK z dnia 23 marca 1999 r. w sprawie sygn. akt K 2/98; Wyrok TK z dnia 30 września 2008 r. sygn. akt K 44/07, Wyrok TK z dnia 22 października 2020 r. sygn. akt K 1/20. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
11. M. Skwarzyński, Prawo Międzynarodowe Praw Człowieka, red. K. Orzeszyna, M. Skwarzyński, R. Tabaszewski, Warszawa C.H. Beck 2020, s. 13. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11
12. Np. w tym przypadku poprzez system alimentacji. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 12
13. Tak jest ona definiowana choćby słownikowo – zob. hasło Przyrodzona w sjp.pwn.pl – https://sjp.pwn.pl/sjp/przyrodzony;2512492.html Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 13