Kategorie bazy wiedzy

Ochrona godności w systemie praw człowieka a przypadek prof. B. Chazana

Wskazać należy, że specyfiką systemu praw człowieka, wynikającą z faktu, iż służą̨ one normatywnemu wyrażeniu godności człowieka, przez taki system praw jednostki jest szczególna ochrona przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Jest ona źródłem wszelkich praw jednostki [1] .

Z kolei Trybunał Konstytucyjny w wielu orzeczeniach wskazuje, że: „ochrona uczuć religijnych, a więc ludzkich emocji związanych z wyznawaną przez jednostkę wiarą, jest także powiązana z ochroną przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, która stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela – art. 30 Konstytucji. Poszanowanie wolności religii jest bowiem ściśle związane z ochroną godności człowieka (zob. wyrok TK o sygn. K 52/13)” [2] .

Dalej wskazać należy, za słuszny pogląd Trybunału Konstytucyjnego, iż „nie ma zatem podstaw do formułowania odrębnego prawa do „klauzuli sumienia”, a – w konsekwencji – nie ulega wątpliwości, że ustawodawca nie może dowolnie kształtować tego „przywileju” albo go znosić, lecz musi respektować konstytucyjne warunki ustanawiania ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela (art. 30 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji). W ocenie Trybunału, prawo lekarza, jak każdej innej osoby, do powstrzymania się od działań sprzecznych z własnym sumieniem wypływa wprost z wolności gwarantowanej przez Konstytucję” [3] .

Ty samym to godność człowieka wyrażona i chroniona w tym przypadku prawem człowieka do wolności sumienia i religii, jest źródłem normatywnym sprzeciwu sumienia. To istotne prawo człowieka jest wystarczające do przyznania ochrony w razie odmowy wykonania obowiązku z uwagi na konflikt sumienia, niezależnie od wykonywanego zawodu. Próbuje się jednak często wartościować przysługiwanie sprzeciwu sumienia osobie wg kryterium zwodu co nie może mieć miejsca [4] . Inaczej ujmując lekarz, pielęgniarka mają mieć prawo do sprzeciwu sumienia, a przedstawiciel innych zawodów już nie.

Działanie takie jest sprzeczne z zakazem dyskryminacji z uwagi na zawód, ale jest także niedopuszczalne z uwagi na istotę systemu praw człowieka jaką jest ochrona godności człowieka. Obrazuje to przypadek prof. Bogdana Chazana. Lekarz Bogdan Chazan miał prawo odmówić wykonania niekryminalizowanej aborcji. Natomiast zgodnie z wyrokiem TK z dnia 7 października 2015 r., w sprawie sygn. akt K 12/14, miał on także prawo odmówić wskazania miejsca, gdzie pacjentka mogła dokonać legalnej aborcji.

W opinii wielu, dyrektor Bogdan Chazan nie mógł już odmówić wskazania miejsca dokonania aborcji przez pacjentkę. Niestety wypowiedzi takie przemilczają, zarówno zakaz dyskryminacji z uwagi na zawód, jak również istotę ochrony godności człowieka. Oczywiste jest, że nie zmienia się zakres godności osoby oraz nie zmienia się zakres ochrony wolności sumienia i wyznania wraz ze zmianą wyłącznie zawodu. Równie oczywiste jest, że lekarz, dyrektor-lekarz, dyrektor szpitala mając konflikt sumienia, w tej samej sytuacji mają takie same prawa, bowiem mają oni taką samą godność. Odmawiają oni zatem wykonania obowiązku prawa pozytywnego zmierzającego do realizacji tego samego prawa pacjentki – prawa do prywatności [5] .

Nie wytrzymuje konfrontacji z zasadami logiki twierdzenie, że Bogdan Chazan – lekarz, mógłby korzystać ze sprzeciwu sumienia, a drugi Bogdan Chazan – dyrektor, już nie, natomiast trzeci Bogdan Chazan – dyrektor/lekarz, zależnie od gabinetu, lekarskiego czy dyrektorskiego.

Jest to oczywiście argumentacja ad absurdum, do jakiej prowadzi dyskryminacja i odrywanie praw człowieka od ich celu ochrony godności. Ale rozumowanie to można prowadzić dalej i zadać pytanie co się stanie, kiedy dyrektor w międzyczasie zostanie lekarzem – uzyska dyplom, lub wskazać hipotetyczny kazus dwóch bliźniaków, jednego dyrektora drugiego lekarza. Sytuacja wydaje się zatem oczywista. Mimo to próbuje się jednak sytuację różnych zawodów różnicować. Przecież dyrektor szpitala, urzędnik szpitala udzielając informacji, wewnętrznie ma konflikt sumienia dokładnie taki sam, jak lekarz czy pielęgniarka. Podkreślić należy, że lekarz nie ma „lepszej” czy „szerszej” godności i wynikającego z niej prawa człowieka do wolności sumienia i wyznania. W obu przypadkach godność osobowa jest taka sama. Podobnie w obu przypadkach jednostka korzysta z tego samego prawa człowieka do wolności sumienia i wyznania, a lekarz nie ma „lepszego” tego prawa człowieka.

Przecież osoba powołująca się na przekonanie, iż aborcja to zabójstwo niezależnie od swojego zawodu korzysta z tego samego normatywnego wyrażenia godności tj. prawa człowieka do wolności sumienia oraz religii i wynikającego z niego sprzeciwu sumienia.

dr Michał Skwarzyński

Katedra Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego, WPPKiA, KUL

Adwokat Lubelska Izba Adwokacka w Lublinie, www.adw.org.pl

PRZYPISY

1. Szerzej o godności osobowej i osobowościowej zob.: K. Orzeszyna. Prawo Międzynarodowe Praw Człowieka, red. K. Orzeszyna, M. Skwarzyński, R. Tabaszewski, Warszawa C.H. Beck 2020, s. 20-30; K. Orzeszyna, Godność ludzka podstawą praw człowieka, [w:] Człowieka i jego prawa i odpowiedzialność, red. R. Tabaszewski, s. 23 i n.; J. Krukowski, Godność człowieka podstawą konstytucyjnego katalogu praw i wolności jednostki [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997, s. 39-42; W. Jedlecka, J. Policiewicz, Pojęcie godności na tle Konstytucji RP [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Konstytucja, red. A. Bator, Wrocław 1999, s. 146; J. Zajadło, Godność jednostki w aktach międzynarodowej ochrony praw człowieka, RPEiS, nr 2/1989, s. 111; K. Complak, Uwagi o godności człowieka oraz jej ochrona w świetle nowej konstytucji, Psej 5/1998, s. 42 i n.; Z. Hołda [w:] Prawa Człowieka, Zarys wykładu, red. Z. Hołda, D. Ostrowska, J. Hołda, J. A. Rybczyńska, Warszawa 2014, s. 12; M. Piechowiak, Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony, Lublin 1999, s. 343-347; F. J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Lublin 2001, s. 75-80. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. Wyrok TK z dnia 7 października 2015 r., w sprawie sygn. akt K 12/14, pkt. 6.3.2. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. Wyrok TK z dnia 7 października 2015 r., w sprawie sygn. akt K 12/14, pkt. 4.4.5. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
4. Szerzej zob. M. Skwarzyński, Korzystanie z klauzuli sumienia, jako realizacja wolności wewnętrznej czy/i zewnętrznej, Opolskie Studia Administracyjno-Prawne, nr XIII/4 / 2015, s. 9-21; M. Skwarzyński, „Korzystanie ze sprzeciwu sumienia w kontekście zasady równouprawnienia i kryterium zawodu”, Studia z Prawa Wyznaniowego, nr 19/2016, s. 63-83. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
5. Szerzej zob. M. Skwarzyński, „Korzystanie ze sprzeciwu sumienia w kontekście zasady równouprawnienia i kryterium zawodu”, Studia z Prawa Wyznaniowego, nr 19/2016, s. 63-83. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5