Kategorie bazy wiedzy

Opieka duszpasterska sprawowana w domach pomocy społecznej a wolność religijna przebywających w nich osób cz. 2

Opieka duszpasterska sprawowana w domach pomocy społecznej a wolność religijna przebywających w nich osób cz. 2 [1]

Regulacje konstytucyjne oraz rozwiązania przyjęte w ustawodawstwie wyznaniowym wywarły wpływ na kształt przepisów zamieszczonych w uchwalonej w 2004 r. ustawie o pomocy społecznej (u.o.p.s.).

Zgodnie z art. 54 u.o.p.s. osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej. Zasadą jest, że osoby takie kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania chyba ze zachodzą okoliczności do umieszczenia w innej placówce, bądź przewidywany termin oczekiwania na umieszczeniu w DPS danego typu zlokalizowanym najbliżej miejsca zamieszkania wynosi ponad 3 m-ce. Jednakże w takiej sytuacji wymaga się zgody zainteresowanej osoby bądź jej przedstawiciela ustawowego (art. 54 ust. 2 i 2a u.o.p.s.). W przypadku braku takiej zgody lub jej wycofania ośrodek pomocy społecznej lub dom pomocy społecznej jest zobowiązany zawiadomić o tym właściwy sąd, a jeżeli osoba wymagająca pobytu w domu pomocy społecznej nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna – prokuratora (art. 54 ust. 4 u.op.s. – I. Sierpowska, Komentarz do art. 54 ustawy o pomocy społecznej, [w:] I. Sierpowska, Pomoc społeczna. Komentarz, WKP, 2017 – http://lex.online.wolterskluwer.pl/WKPL…[dostęp 28.06.2023]). Jak wskazuje się w doktrynie, wątpliwości budzi kilka kwestii. Po pierwsze, nie jest jasne kiedy powstaje odpowiedni obowiązek DPS – czy w chwili odmówienia zgody, czy też w momencie jej wycofania już po umieszczeniu danej osoby w placówce. Po drugie, ustawa nie formułuje celu zawiadomienia ani nie określa rodzaju sądu. Ustawodawca nie sprecyzował jakie okoliczności mogą uzasadniać umieszczenie osoby w placówce oddalonej od miejsca swojego zamieszkania.

Domy pomocy społecznej świadczą usługi bytowe, opiekuńcze wspomagające i edukacyjne w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób (art. 55 ust. 1 u.o.p.s.). Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Prac i Polityki Społecznej z 23 sierpnia 2012 r. umożliwienie zaspokajania potrzeb religijnych, zaliczone zostało do usług wspomagających (§ 5 ust. 1 p.3, lit. c). Ponadto, aby zapewnić odpowiednie warunki bytowe, w każdym DPS, winno znajdować się pomieszczenie przeznaczone na miejsce kultu religijnego zgodnie z wyznaniem mieszkańca domu, jeżeli nie ma on możliwości uczestniczenia w nabożeństwach poza domem (§ 6 ust. 1, lit. j). Odpowiednie gwarancje w zakresie korzystania z wolności religijnej, zostały przewidziane w rozporządzeniu w sprawie rodzinnych domów pomocy. Tego typu obiekty świadczą usługi bytowe i opiekuńcze w budynku mieszkalnym jednorodzinnym, którego właścicielem lub najemcą jest osoba fizyczna, bądź organizacja pożytku publicznego (§ 2 ust. 1). W ramach świadczenia usług opiekuńczych rodzinne domy pomocy, organizują święta i uroczystości oraz umożliwiają odbywanie praktyk religijnych (§ 6 ust. 2, p. 7-8).

Niezależnie od rodzaju DPS, zakres i poziom świadczonych usług powinien uwzględniać w szczególności wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa oraz stopień fizycznej i psychicznej sprawności mieszkańców (art. 55 ust. 2 u.o.p.s.).

WSA w Lublinie, rozpatrując skargę na działania domu pomocy społecznej, który nie uwzględnił prośby motywowanej religijnie (osoba chciała zamieszkać w domu pomocy społecznej prowadzonej przez przedstawicieli należących do jej wyznania) zarzucił organom pomocy społecznej m.in. to, że w swoim postępowaniu nie wzięły pod uwagę m.in. art. 7 k.p.a., nakazującego im przy załatwieniu spraw uwzględnienia zarówno interesu społecznego, jak i słusznego interesu obywateli (Wyrok WSA w Lublinie z 11 grudnia 2012 r. (II SA/Lu 897/12). Ponadto WSA zauważył, że „[…] nie kieruje się osoby wymagającej całodobowej opieki do domu pomocy społecznej odpowiedniego dla niej typu, leżącego najbliżej miejsca zamieszkania, jeżeli wymagają tego okoliczności sprawy […]. Organ pomocy społecznej dokonując wyboru domu pomocy społecznej, do którego skierowana ma być osoba wymagająca całodobowej opieki, zobowiązany jest brać pod uwagę nie tylko typ domu pomocy społecznej, czas oczekiwania na miejsce w tym domu i zakres świadczonych w nim usług, ale również jej indywidualne potrzeby. W sposób szczególny uwzględnić musi, który z domów pomocy społecznej w sposób najpełniejszy zapewni, zgodnie z jej indywidualnymi potrzebami wolność, w tym swobodę praktyk religijnych, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa […]”. Nie jest wystarczające zdaniem WSA poprzestanie jedynie na ustaleniu tego, które z placówek leżących w obrębie gminy i powiatu mają możliwość zapewnienia realizacji skarżącej jej praktyk religijnych. Należy wybrać placówki w pełni odpowiadające indywidualnym potrzebom skarżącej w zakresie swobody realizacji przez nią praktyk religijnych. W związku z powyższym WSA orzekł, że wykluczenie możliwości skierowania skarżącej do tego domu pomocy społecznej tylko z tego powodu, że jest on prowadzony przez podmiot niepubliczny, nie może znaleźć akceptacji.

Podobną sprawą zajmował się WSA w Gliwicach, który w wyroku z dnia 12 kwietnia 2016 r., również uchylił decyzję SKO dotycząca odmowy skierowania członkini jednego ze związków wyznaniowych, do wybranego przez nią domu pomocy społecznej (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 12 kwietnia 2016 r. (IV SA/G1 757/15 – LEX nr 2030190). W uzasadnieniu prawnym znalazły się podobne wnioski jakie sformułował WSA w Lublinie.

Na podstawie powyższych judykatów można stwierdzić, że osoby motywowane względami religijnymi mogą dokonywać wyborów domów pomocy społecznej, gdzie zakres oferowanych usług odpowiada ich przekonaniom religijnym.  Zarówno WSA w Lublinie, jak i WSA w Gliwicach, uznały, że prawa wynikające z możliwości korzystania przez jednostkę z wolności religijnej, winny mieć pierwszeństwo przed interesem fiskalnym jednostek samorządu terytorialnego, które miały partycypować w kosztach umieszczenia osób w domach pomocy społecznej. Nie można jednakże przyjąć że każda podobna sytuacja zakończy się pozytywnie dla strony żądającej opieki w prywatnych placówkach ze względu na swe przekonania religijne. Mogłoby to bowiem doprowadzić do wielu nadużyć, chociażby w sytuacjach kiedy osoby z praktycznych względów wskazywałyby podmiot o wyższym standardzie usług, motywując to motywami religijnymi. Trzeba pamiętać, że wolność religijna podlega również pewnym ograniczeniom m.in. ze względu na przesłankę ochrony porządku publicznego (art. 53 ust. 5 Konstytucji RP). Wartości, która za przedmiot ochrony przyjmuje dobro wspólne, a więc szeroko rozumiany interes społeczny.

prof. Marek Bielecki

PRZYPISY

1. Niniejsze opracowanie – stanowi zmodyfikowana wersje artykułu: M. Bielecki, Zakres wolności religijnej w domach pomocy społecznej. Uwagi na kanwie wyroków WSA w Lublinie z 11 grudnia 2012 r. (II SA/Lu 897/12) i WSA w Gliwicach z 12 kwietnia 2016 r. (IV SA/G1 757/15). PPE  2018/2/4, s. 103-120; Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1