Kategorie bazy wiedzy

Pogłębianie się nastrojów islamistycznych w Turcji w okresie rządów prezydenta Recepa Erdoğana (cz. II)

Porażka negocjacji z Unią Europejską doprowadziła do zmiany kierunków polityki Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP). Było to widoczne po 2011 roku, czyli kolejnych, zwycięskich dla AKP wyborach parlamentarnych. Zmieniła się także stosowana retoryka. Wraz z postępującym procesem osłabienia wpływu sił zbrojnych na politykę – szczególnie po stłumieniu wojskowego zamachu stanu w 2016 roku – oraz zawłaszczeniu struktur administracji państwowej przez ludzi związanych z AKP, hasła związane z integracją europejską ustąpiły miejsca mocarstwowym ambicjom Turcji w regionie. Zaczęto również używać w dyskusji i przekazie medialnym określeń, takich jak „stara” versus  „nowa” Turcja, bardziej religijna i odwołującą się do tradycji osmańskich. Następuje marginalizacja ważnych świąt państwowych odnoszących się do historii Republiki m.in. oficjalne ustawodawstwo z 2012 roku w poważnym stopniu ograniczyło znaczenie takich świąt, jak chociażby „Dni Atatürka” poprzez przeniesienie ich na szczebel lokalny lub regionalny. Jednocześnie więcej uwagi poświęca się takim wydarzeniom, jak celebracja „święta podboju” (tur. Fetih Bayramı), które upamiętania zdobycie Konstantynopola w 1453 roku i przez długi okres nie było obchodzone w świeckiej Republice Turcji. W 2016 roku Erdoğan z politykami swojego obozu świętował z wielką pompą 563. rocznicę zdobycia Konstantynopola przez Turków. Uroczystości rozpoczęto od odczytania wersetów Koranu, na koniec w prezentacji 3D odtwarzającej zdobycie miasta, pojawił się slogan: „Wskrzeszona, by znowu stać się potęgą”. To hasło komponuje się z neomocarstwową narracją, w której dawna potęga Imperium Osmańskiego połączona z religią, staje się fundamentem scalającym polityczną wspólnotę narodu tureckiego. Już teraz widoczne jest to w prowadzonej polityce zagranicznej oraz w interpretowaniu zaangażowania w takich państwach jak Syria, Irak czy Libia.

Można też zauważyć w ostatnim czasie także zmianę podejścia władz tureckich do chrześcijaństwa i papieża. Jeszcze na początku XXI wieku prowadzono z Watykanem rozmowy pełne powściągliwości i wzajemnego poszanowania. W ostatnim czasie można jednak zauważyć zmianę tego stosunku. Erdoğan czując się silniejszym zaczął traktować chrześcijaństwo, Kościół katolicki i papieża jako stronę słabszą, nie odgrywającą poważniejszej roli w polityce międzynarodowej, a już na pewno nie w kontekście krajów Europy Zachodniej.

Biorąc pod uwagę historyczną rolę Turcji jako kraju dominującego w regionie, jej silny wpływ kulturowy na świat arabski oraz ogromną liczebność tureckiej diaspory, tego typu treści mogą mieć negatywny wpływ na szersze obszary Bliskiego Wschodu, Europy lub nawet na dalsze zakątki świata. Dodatkowo, w celu realizacji bieżących celów politycznych Ankara wspierała czy też jeszcze wspiera, takie organizacje jak wygnane z Egiptu Bractwo Muzułmańskie i daje mu przestrzeń na publikację indoktrynujących i agitacyjnych materiałów. Dawniej to Arabia Saudyjska była postrzegana jako główny promotor islamskiego radykalizmu na świecie. Ostatnio jednak saudyjska monarchia zwróciła się przeciwko islamizmowi, podczas gdy Turcja chroni islamistów. Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie obciążały już Turcję odpowiedzialnością za pojawienie się Bractwa Muzułmańskiego jako wiodącej siły w Syrii. Też trzeba pamiętać o niejasnej roli Turcji we wspieraniu Państwa Islamskiego (ISIS).

W samej Turcji zmieniło się podejście do kwestii religijnych i światopoglądowych. Na pierwszy ogień poszedł zakaz noszenia chust przez kobiety pracujące w administracji publicznej i na uczelniach. AKP Erdoğana przekonywała, że zakaz noszenia chust został odgórnie narzucony i stylizowała muzułmanki na ofiary świeckiej polityki wyznaniowej. W 2013 roku zniesiono zakaz noszenia chust. Wkrótce AKP udało się usunąć kolejną „przeszkodę” i pozostałość „starej” Turcji: podniesiono rangę edukacyjną i zwiększono liczbę religijnych szkół islamskich. Widoczna jest także zmiana traktowania kobiet przez służby porządkowe – w tym szczególnie policję – oraz organy administracji państwowej. Organizacja praw kobiet, Kadin Cinayetlerini Durduracagiz Platformu, informowała, że dwadzieścia osiem kobiet zostało zamordowanych przez mężczyzn tylko w lipcu 2017 roku. Jako powód podano „nieodpowiednie zachowanie”. W tym samym miesiącu osiem innych kobiet doznało ataków fizycznych za noszenie „nieprzyzwoitego” ubrania i za palenie publicznie papierosów.

Wymiar symboliczny ma przejmowanie dawnych świątyń chrześcijańskich i zamiana ich na meczety. Taki los spotkał dwie dawne bazyliki chrześcijańskie pod wezwaniem Mądrości Bożej. Znajdują się one w czarnomorskim Trabzon (Trapezunt) oraz Izniku (Nicea). W przypadku tego pierwszego, to już w okresie rządów Kemala Atatürka kościół przekształcono w muzeum państwowe. Jednak dążenie do zmiany jego funkcji zaczęły się po 2011 roku. Nie pomogły protesty tureckich konserwatorów zabytków, gdy w sierpniu 2013 roku w okresie ramadanu zasłonięto chustami ozdobioną bizantyjskimi freskami z XIII wieku kopułę Hagii Sophii, by – jak to określono – nie rozpraszały modlących się muzułmanów. Na wniosek władz lokalnych, decyzją sądu nakazano zmianę jego przeznaczenia i zgodzono się na pełnienie funkcji meczetu. Druga świątynia Mądrości Bożej – w Izniku jest jeszcze starsza, bo pochodzi z IV wieku po Chrystusie. W 2007 roku zrujnowaną budowlę odrestaurowano i nadano jej status muzeum. Zabytek stał się główną atrakcją miasta, przyciągającą tłumy turystów. Od listopada 2011 roku dawna świątynia służy jako meczet. Jako ciekawostkę można podać, że w 2013 roku studenci jednej z uczelni tureckich zainteresowani architekturą bizantyjską chcieli sfotografować jej absydę w celach badawczych. Przepędził ich miejscowy imam, a studenci którzy weszli na teren świątyni wylądowali na komisariacie. Omawiane świątynie u schyłku istnienia Imperium Osmańskiego wykorzystywali prawosławni Grecy, którzy padli ofiarą rzezi lub przymusowych wysiedleń. Podobny los spotkał nieco wcześniej Ormian.

Istniejące świątynie są często przedmiotem różnorakich ataków. Jak informowało Radio Maryja zaatakowano dwukrotnie w 2018 roku katolicki kościół pod wezwaniem św. Marii w Trabzon, na północnym wschodzie kraju. Trzeba pamiętać, że w 2006 roku w Trabzon strzałem w tył głowy został zabity podczas modlitwy ks. Andrea Santoro. Egzekucji dokonał islamista.

Na podstawie informacji zebranych przez takie organizacje jak choćby Open Doors czy Pomoc Kościołowi w Potrzebie, można stwierdzić, że instytucje państwowe nie zwracają się przeciwko chrześcijanom w jakiś szczególny sposób, ale coraz bardziej nacjonalistyczne społeczeństwo Turcji nie pozostawia wiele miejsca na wolne wyznawanie wiary. Doniesienia mediów na temat chrześcijan są bardzo stronnicze, a w kontaktach z urzędami państwowymi spotykają się oni z dyskryminacją. Chrześcijanie nie są zatrudniani w strukturach państwowych i są dyskryminowani przez prywatnych pracodawców. Szczególnie, że przynależność religijna jest zapisana w dowodzie tożsamości, co ułatwia pracodawcom dyskryminację chrześcijańskich kandydatów. Jest to widoczne w stosunku do chrześcijan należący do mniejszości etnicznych, jak np. członkowie Greckiego Kościoła Prawosławnego lub Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego spotykają się z dyskryminacją w miejscu pracy, zwłaszcza jeśli pracodawca ma jakieś powiązania z rządem. Znacznie trudniej mają chrześcijanie wywodzący się ze środowisk muzułmańskich. Często utrzymują oni swoją wiarę w tajemnicy. Ujawnienie się, oznacza prześladowania z rąk rodziny – odejście od islamu jest postrzegane jako zdrada tureckiej tożsamości i przynosi hańbę całej rodzinie. Chrześcijanom w takiej sytuacji grozi rozwód i utrata praw do dziedziczenia. W niektórych przypadkach dokonuje się ich pobić lub trafiają do różnymi zarzutami do więzień. Chociaż konwertyci z islamu mogą legalnie zmienić zapis o przynależności religijnej w dowodzie tożsamości, procedura ta jest trudna i wymaga dużej cierpliwości i odwagi. International Christian Concern – organizacja zajmująca się monitorowaniem prześladowań chrześcijan – podaje, że od czasu dojścia Erdoğana i AKP do władzy, ataki na Kościół katolicki w Turcji przybrały na sile.

Obecne przejęcie Hagii Sophii w Stambule oraz innych świątyń zbudowanych przez chrześcijan – jak choćby przekształcenie w meczet innego obiektu światowego dziedzictwa – kościoła Chora (Kościół Świętego Zbawiciela na Chorze) – jest kolejnym elementem wzmacniania pozycji politycznej AKP i prezydenta Turcji Recepa Erdoğana, poprzez cementowanie poparcia w odradzającym się religijnie społeczeństwie tureckim. Ma ono również wymiar myślenia geopolitycznego, skierowanego szczególnie wobec wyznawców Mahometa na Bliskim Wschodzie. Jednak tureccy przywódcy nie do końca zdają sobie sprawę, jak trudno będzie zatrzymać ten proces i zapobiec pojawieniu się coraz bardziej radykalnych, islamskich haseł głoszonych przez coraz bardziej skrajne ugrupowania i organizacje.

dr Jan Wiśniewski

 

Bibliografia:

  • Turcja. Indeks prześladowań za rok 2018/2019: https://www.opendoors.pl/przesladowania-chrzescijan/swiatowy-indeks-przesladowan/opisy-krajow-przesladowan/turcja [dostęp 12.08.2020]
  • Głos prześladowanych chrześcijan https://www.gpch.pl/turcja [dostęp 20.08.2020]
  • Ataki na chrześcijan w Turcji https://www.radiomaryja.pl/informacje/ataki-na-chrzescijan-w-turcji/ [dostęp 15.08.2020]
  • Masowe prześladowania chrześcijan i Kurdów przez Turcję http://www.listyznaszegosadu.pl/notatki/masowe-przesladowania-chrzescijan-i-kurdalw-przez-turcje [dostęp 20.08.2020]
  • J. S. Łątka, Kemal Atatürk. Ojciec Turków, Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, Kraków 1994.
  • Hagia Sophia znów będzie meczetem? Jest decyzja sądu i dekret Erdogana https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-hagia-sophia-znow-bedzie-meczetem-jest-decyzja-sadu-i-dekret,nId,4603827 [dostęp 19.08.2020]
  • Hagia Sophia: chrześcijanie nie milkną, rosyjska Cerkiew prosi o pomoc https://www.vaticannews.va/pl/swiat/news/2020-07/hagia-sophia-chrzescijanie-nie-milkna.html [dostęp 19.08.2020]
  • John A. Tures, Turkey’s War on Christianity Is No Holy War—It’s a Power Grab by a Brutal Dictator, 26.07.2017, https://observer.com/2017/07/turkey-erdogan-christianity-church-seizures/, [dostęp 21.08.2020]
  • Olivia Miller, Christian Cemetery Attacks Increase in Turkey, 17.03.2020, https://www.persecution.org/2020/03/17/christian-cemetery-attacks-increase-turkey/, [dostęp 21.08.2020]
  • Benny Morris, Dror Ze’evi, When Turkey Destroyed Its Christians. From 1894 to 1924, a staggered campaign of genocide targeted not just the region’s Armenians but its Greek and Assyrian communities as well​, 17.05.2020, https://www.wsj.com/articles/when-turkey-destroyed-its-christians-11558109896, [dostęp 21.08.2020]
  • Matti Stevenson, Turkey: Attacks on churches spike as some blame Christians for COVID-19, 23.06.2020, https://religionnews.com/2020/06/23/turkey-attacks-on-churches-spike-as-some-blame-christians-for-covid-19/, [dostęp 21.08.2020]
  • Alexander Görlach, Opinion: Christians a welcome scapegoat in Turkey, 23.06.2020, https://www.dw.com/en/opinion-christians-a-welcome-scapegoat-in-turkey/a-53918937, [dostęp 21.08.2020]
  • Grecja upomina milczący Zachód. Hagia Sophia to „unikalne współistnienie sztuki i wiary” https://www.pch24.pl/grecja-upomina-milczacy-zachod–hagia-sophia-to-unikalne-wspolistnienie-sztuki-i-wiary,77728,i.html#ixzz6VkVW0yJh [dostęp 20.08.2020]
  • Hagia Sophia – łzy ofiar, https://www.pch24.pl/hagia-sophia—lzy-ofiar,77680,i.html [dostęp 20.08.2020]
  • Turcja: wrogość wobec chrześcijaństwa to szersza strategia budowania wielkiego bastionu islamu https://www.eng.pch24.pl/turcja–wrogosc-wobec-chrzescijanstwa–to-szersza-strategia-budowania-wielkiego-bastionu-islamu,77967,i.html [dostęp 21.08.2020]