Kategorie bazy wiedzy

Prawo człowieka do małżeństwa

Wskazać należy, że specyfiką prawa człowieka do małżeństwa jest fakt, że musi być ono realizowane w więcej niż jedną osobę [1] . System praw człowieka służy normatywnemu wyrażeniu niezbywalnej godności człowieka [2] .

W polskim porządku ochrony praw człowieka prawo do zawarcia związku małżeńskiego chronione jest już przez art. 18 Konstytucji RP [3] , więc znajduje się ono w pierwszym rozdziale Konstytucji RP pt.: „Rzeczpospolita”. Oznacza to, że małżeństwo jest fundamentem polskiej państwowości, ponieważ małżonkowie tworząc rodzinę budują podstawową komórkę społeczeństwa – rodzinę. Po drugie, jest to instytucja, a nie rodzaj kontraktu do jakiego się małżeństwo redukuje, więc jest to instytucja podobnie, jak inne zawarte w tym rozdziale, np.: jednostki samorządu terytorialnego, związki wyznaniowe, związki zawodowe, partie polityczne czy siły zbrojne.

Systematyka Konstytucji RP determinuje właśnie, że to na wartości rodziny budowane jest społeczeństwo i państwo [4] . Norma art. 18 Konstytucji RP określa zatem konstytucyjne prawo podmiotowe polegające na uprawnieniu każdej osoby do zawarcia przez nią związku małżeńskiego. Podkreślić przy tym należy, że Konstytucja tego uprawnienia nie określa expressis verbis, jako prawo, ale taki jest jego charakter.

Podkreślić trzeba, że art. 18 Konstytucji RP w zw. z art. 25 Konstytucji RP oraz art. 53 Konstytucji RP, stanowią podstawę konstytucyjną do zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej, a ślub udzielony w formie wyznaniowej zwany potocznie ślubem „kościelnym” czy „konkordatowym” ma takie samo znaczenie prawne w polskim porządku prawnym, jak ślub udzielny przez urzędnika stanu cywilnego [5] .

Z kolei w systemie ochrony praw człowieka Rady Europy kluczowe znaczenie ma art. 12 EKPCz [6] . Prawo człowieka do małżeństwa jest określone także w wielu innych konwencjach międzynarodowych [7] . Małżeństwo w systemie praw człowieka ma charakter „prawa”[8] pierwszej generacji.

Zasadniczo  małżeństwem według Konwencji jest tylko związek osób różnej płci [8] i jest to pogląd prawie jednolity w systemie normatywnym praw człowieka. Podkreślić należy, że jedynym wyjątkiem jest Karta Praw Podstawowych, która małżeństwo definiuje „bezpłciowo” [9] . Wiążąca jednak w tej kwestii jest polska Konstytucja, która w sposób bezwzględny rozstrzyga, że małżeństwem jest wyłącznie związek kobiety oraz mężczyzny i właśnie jako taki podlega on ochronie oraz opiece Rzeczypospolitej Polskiej.

Podkreślić należy, że prawo człowieka do małżeństwa „nie gwarantuje prawa do rozwodu i ponownego małżeństwa. Prawo do małżeństwa obejmuje bowiem jego zawarcie, ale nie rozwiązanie” [10] .

Wskazać należy, że przy art. 12 EKPCz – prawo do małżeństwa, nie zawarto klauzuli limitacyjnej określającej przypadki kiedy to prawo może być ograniczane. Wolą prawodawcy konwencyjnego było podkreślenie wagi tego prawa [11] .

dr Michał Skwarzyński

Katedra Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego, WPPKiA, KUL

Adwokat Lubelska Izba Adwokacka w Lublinie, www.adw.org.pl

PRZYPISY

  1. M. Skwarzyński, Prawo Międzynarodowe Praw Człowieka, red. K. Orzeszyna, M. Skwarzyński, R. Tabaszewski, Warszawa C.H. Beck 2020, s. 35, pkt. 100. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
  2. Szerzej o godności osobowej i osobowościowej zob.: K. Orzeszyna, Prawo Międzynarodowe Praw Człowieka, red. K. Orzeszyna, M. Skwarzyński, R. Tabaszewski, Warszawa C.H. Beck 2020, s. 20-30; K. Orzeszyna, Godność ludzka podstawą praw człowieka, [w:] Człowieka i jego prawa i odpowiedzialność, red. R. Tabaszewski, s. 23 i n.; J. Krukowski, Godność człowieka podstawą konstytucyjnego katalogu praw i wolności jednostki [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997, s. 39–42; W. Jedlecka, J. Policiewicz, Pojęcie godności na tle Konstytucji RP [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Konstytucja, red. A. Bator, Wrocław 1999, s. 146; J. Zajadło, Godność jednostki w aktach międzynarodowej ochrony praw człowieka, RPEiS, nr 2/1989, s. 111; K. Complak, Uwagi o godności człowieka oraz jej ochrona w świetle nowej konstytucji, Psej 5/1998, s. 42 i n.; Z. Hołda [w:] Prawa Człowieka, Zarys wykładu, red. Z. Hołda, D. Ostrowska, J. Hołda, J. A. Rybczyńska, Warszawa 2014, s. 12; M. Piechowiak, Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony, Lublin 1999, s. 343–347; F. J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Lublin 2001, s. 75-80. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
  3. Art. 18 „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
  4. Tezę tą umacnia treść art. 11 Konkordatu podpisanego między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, dnia 28 lipca 1993 r. Dz.U. z 1998r., nr 51 poz. 318, mówiący o małżeństwie i rodzinie jako fundamencie społeczeństwa. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
  5. Szerzej zob. A. Tunia, A. Mezglewski, Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego, Warszawa 2007, ss. 232, M. Skwarzyński, Realizacja prawa więźnia do zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej, [w:] Wolność sumienia i religii osób pozbawionych wolności. Aspekty prawne i praktyczne, Służba Więzienna, PTPW, red. J. Nikołajew, K. Walczuk, Warszawa 2016, s. 299-314; M. Skwarzyński Problem ograniczenia prawa do zawarcia małżeństwa przez osobę pozbawioną wolności, [w:] Przesłanki konieczne zawarcia małżeństwa. Próba systematyzacji zagadnienia w aspekcie wymogów formy religijnej, red. A. Tunia, KUL 2011, s. 95-107. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
  6. Artykuł 12 Prawo do zawarcia małżeństwa „Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa”. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
  7. Art. 23 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, Art. 9 Karty Praw Podstawowych podpisanej w dniu 7 grudnia 2000 r., Art. 17-2 Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka, Art. 1 Konwencji w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw ONZ. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
  8. Szerzej zob. T. Jasudowicz i in., Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2005, s. 365-369. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
  9. Orzeczenie Rees v. Wielka Brytania z 17 października 1986 r., A. 106, § 50; Cossey v. Wielka Brytania z 27 września 1990 r., pkt. 43-46, Cossey v. Wielka Brytania z 13 grudnia 1979 r., skarga nr 7114/75, pkt 46; powołuję za M.A. Nowicki Komentarz do Protokołu Nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, [w:] M.A. Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Oficyna 2009, Stan prawny: 2008.10.01, Komentarz do art. 5, System Informacji Prawnej LEX. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
  10. Artykuł 9 Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny „Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny są gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tych praw. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
  11. M.A. Nowicki Komentarz do Protokołu Nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, [w:] M.A.Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Oficyna 2009, Stan prawny: 2008.10.01, Komentarz do art. 5, System Informacji Prawnej LEX. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11
  12. K. Orzeszyna, Prawo Międzynarodowe Praw Człowieka, red. K. Orzeszyna, M. Skwarzyński, R. Tabaszewski, Warszawa C.H. Beck 2020, s. 286-292. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 12