Kategorie bazy wiedzy

Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu

Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu [1]

Ochrona prawna przed dyskryminacją i mowa nienawiści

Artykuł 20 ust. 2 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ [2] wymaga od jego sygnatariuszy, aby popieranie nienawiści narodowej, rasowej lub wyznaniowej, stanowiące podżeganie do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu, było ustawowo zakazane pod groźbą kary. Na gruncie polskiego prawa karnego realizacją tego zobowiązania międzynarodowego jest art. 256 KK [3] .

Przedmiotem ochrony art. 256 KK jest prawidłowe, zgodne z zasadami demokratycznymi funkcjonowanie państwa oraz pokój społeczny. Bliższym przedmiotem ochrony w drugiej części przepisu są konkretne grupy narodowościowe, rasowe, wyznaniowe lub bezwyznaniowe [4] .

Dobrem chronionym w komentowanym artykule są wartości konstytucyjne określające ustrój państwa, a w szczególności zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) oraz prawo do równego korzystania z praw i wolności przez wszystkie osoby, niezależnie od dzielących je różnic.

Przestępstwo ma charakter powszechny, może być popełnione przez każdego człowieka zdolnego do ponoszenia odpowiedzialności karnej.

Przestępstwo określone w art. 256 § 1 KK ma dwie alternatywne odmiany. Zachowanie sprawcy może polegać na „publicznym propagowaniu faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa” lub na „nawoływaniu do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość”.

Regulacja zawarta w art. 256 KK jest konsekwencją przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, który zakazuje popierania w jakikolwiek sposób nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej, stanowiącej podżeganie do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu. Powyższa norma jest zatem realizacją dyrektywy prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym [5] .

Dla stwierdzenia przestępności czynu wymagane jest ustalenie, że zachowanie sprawcy było publiczne. Działanie publiczne nie traci charakteru (publicznego), nawet w sytuacji, w której nie doszłoby do wiadomości nieokreślonej liczby osób. Charakter publiczny będący autonomią prywatnego zakłada działanie skierowane do ogółu, do osób postronnych, najczęściej nieznanych, przypadkowych obserwatorów, spoza najbliższego kręgu przyjaciół i rodziny. Znamię „publiczny” z art. 256 KK należy interpretować tak jak czyni się to w odniesieniu do przepisu z art. 255 KK [6] .

Wymiar Sprawiedliwości a kara za popełnienie czyny zabronionego

Zgodnie z zasadami wymiaru kary, określonymi w art. 53 § 2 KK, przy odpowiedzialności sprawcy za popełnienie czynu zabronionego motyw jego działania stanowi jedną z okoliczności uwzględnianych przez sąd przy wymierzaniu kary. Ponadto motywacja sprawcy jest wprost wymieniona w Kodeksie karnym jako jedna z przesłanek oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu (art. 115 § 2 KK). Motywacja dyskryminacyjna sprawcy jest więc każdorazowo brana pod uwagę przez sąd przed wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie o przestępstwo.

Należy zaznaczyć, że Kodeks karny penalizuje szeroki zakres zachowań o podłożu dyskryminacyjnym, podejmowanych ze względu na przynależność narodową, etniczną, rasową, wyznaniową bądź bezwyznaniowość – w tym mowę nienawiści.

Art. 119 § 1 KK [7] chroni dobro w postaci pokojowego współżycia członków społeczeństwa pluralistycznego, pozwalając na eliminowanie zachowań – polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej – zagrażających pokojowemu współżyciu ludzi o różnych postawach politycznych, światopoglądowych, czy też należących do określonej rasy, narodowości lub grupy etnicznej. Art. 256 KK penalizuje z kolei, między innymi, zachowanie polegające na nawoływaniu do nienawiści. W tym zakresie jego przedmiotem ochrony jest bezpieczeństwo osób, które należą do grup, na które nienawiść ta miałaby być nakierowana również w odniesieniu do osób wierzących. Przedmiotem ochrony art. 257 KK, jest z kolei cześć i nietykalność cielesna osób należących do wskazanych w nim grup.

Nawoływanie do nienawiści

Nawoływanie może przybierać postać zarówno słowną jak pisemną czy również być stosowane za pomocą gestów. W rozumieniu art. 256 § 1 KK nawoływanie do nienawiści jest zachowaniem, które polega na sianiu nienawiści, a to w konkrecie oznacza tworzenie uczucia silnej niechęci lub wrogości do osób z uwagi na ich przynależność do określonych grup narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych czy bezwyznaniowych.

Nawoływanie do nienawiści z powyższych powodów, w tym na tle różnic wyznaniowych czy światopoglądowych sprowadza się do tego rodzaju wypowiedzi, które wzbudzają uczucia silnej niechęci, złości, braku akceptacji, wręcz wrogości do poszczególnych osób lub całych grup wyznaniowych bądź też z uwagi na formę wypowiedzi podtrzymują i nasilają takie negatywne nastawienia i podkreślają tym samym uprzywilejowanie, wyższość innych środowisk czy światopoglądów.

Należy wskazać, że czyn z art. 256 § 1 KK musi być dokonany publicznie, a więc wtedy, gdy działanie sprawcy może być dostrzeżone przez nieokreśloną liczbę osób jak również poprzez rozprowadzanie w sieci, bądź też przez określoną, ale już większą liczbę osób. Publiczne jest również działanie, jeżeli ma miejsce na ogólnie dostępnym zebraniu, wiecu, strajku albo na posiedzeniach kolegialnych organów państwowych lub innych [8] .

Należy wskazać, że występki z art. 256 § 1 i 2 KK zagrożone są: grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.

Maciej Lis

PRZYPISY

1. Art. 256 [Propagowanie faszyzmu i totalitaryzmu] § 1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. 3) Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej. § 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w § 2, jeżeli dopuścił się tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub naukowej. § 4. W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 sąd orzeka przepadek przedmiotów, o których mowa w § 2, chociażby nie stanowiły własności sprawcy. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19 grudnia 1966 r. Dz.U. 1977 Nr 38, poz. 167. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
4. Art. 256 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/A. Herzog. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
5. Art. 256 KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Wiak. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
6. KK, Art. 256 SPK T. 8 red. Gardocki 2018, wyd. 2. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
7. Art. 119 [Przemoc i groźba bezprawna] § 1. Kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
8. Art. 256 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/A. Herzog. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
9. Źródło: https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/, Wydział Statystycznej Informacji Zarządczej Departament Strategii i Funduszy Europejskich Ministerstwa Sprawiedliwości. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
10. Art. 256 [Propagowanie faszyzmu i totalitaryzmu] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
11. § 1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11
12. § 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 12