Kategorie bazy wiedzy

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania w polskim prawie karnym

Rozdział XXIV. Kodeksu Karnego:

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania. [1]

Art. 194 [ograniczenie w prawach]

Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 195 [przeszkadzanie aktom religijnym]

§ 1. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym.
Art. 196 [obraza uczuć religijnych]

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przedmiotem ochrony art. 195 § 1 KK jest gwarantowana konstytucyjnie wolność uzewnętrzniania religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność tę należy pojmować w sensie zarówno indywidualnym jak również i instytucjonalnym. Należy wskazać w szczególności, iż art. 195 § 1 KK penalizuje „złośliwe przeszkadzanie publicznemu wykonywaniu aktu religijnego”, natomiast już w art. 53 Konstytucji RP nie wskazano o „akcie religijnym”, a jedynie o „uzewnętrznianiu religii, uprawianiu kultu, modlitwie, obrzędach, praktykowaniu i nauczaniu” [2] .

Natomiast w art. 195 § 2 KK ochronie podlegają pogrzeby, uroczystości lub obrzędy pogrzebowe, jednocześnie te o charakterze religijnym, jak i te o charakterze wyłącznie świeckim. W tej sytuacji dobrem chronionym jest cześć oddawana zmarłym oraz uczucia osób uczestniczących w uroczystościach i obrzędach pogrzebowych, niezależnie od ich wyznania lub jak również bezwyznaniowości. W kwestii chowania zmarłych należy mieć
w szczególności na względzie z 31.1.1959 r. ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 912 ze zm. [3] ) oraz treść rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z 25.8.1959 r. w sprawie określenia, jakie tereny pod względem sanitarnym
są odpowiednie na cmentarze (Dz.U. Nr 52, poz. 315[4]) [4] .

Warto podkreślić, że przepis art. 195 KK zawiera dwa typy czynów zabronionych – złośliwe przeszkadzanie wykonywaniu aktu religijnego (art. 195 § 1) oraz złośliwe przeszkadzanie pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym (art. 195 § 2). Natomiast Kodeks karny z 1932 r. przewidywał karalność złośliwego przeszkadzania publicznemu, zbiorowemu wykonywaniu aktu religijnego (art. 174) [5] , a także złośliwego przeszkadzania pogrzebowi lub obrzędowi żałobnemu (art. 168) [6] , które zostało umieszczone w rozdziale przestępstw przeciwko porządkowi publicznemu. Jednak już Kodeks karny z 1969 r. nie przewidywał karalności pierwszego ze wspomnianych czynów zabronionych, natomiast drugi znalazł się wśród przestępstw przeciwko wolności sumienia i wyznania. Jego zakres został natomiast rozszerzony o przeszkadzanie uroczystości żałobnej. Ponadto przewidziano karalność dla znieważenia zwłok, prochów ludzkich lub miejsca spoczynku zmarłego (art. 197 § 1 KK z 1969 r.) [7] . [8]

Należy pamiętać, że akt religijny to czynność lub zespół czynności o charakterze religijnym, uznawanych przez dany kościół lub związek wyznaniowy, np. modlitwa, nabożeństwo, procesja, pielgrzymka, błogosławieństwo, medytacja, poświęcenie, chrzest, ślub [9] .

Publiczne akty religijne są dokonywane zazwyczaj zbiorowo, jednak przepis art. 195 § 1 KK obejmuje również ochroną akty indywidualne (np. Msza Święta sprawowana przez kapłana bez udziału wiernych, modlitwa przy przydrożnym krzyżu), byleby miały one charakter publiczny [10] .

Ustawodawca nie przewidział określenia, że zawarta w przepisie ochrona karna zawężona jest jedynie do jakichś mniej lub bardziej ściśle określonych miejsc kultu. W związku z tym podkreślano w doktrynie, że ochronie podlegają akty religijne wykonywane nie tylko już w obiektach przeznaczonych do sprawowania kultu, ale również we wszystkich innych miejscach, w których wierni je podejmują [11] . Pogląd taki wynika z tego, że korzystanie z wolności sumienia i wyznania w formie wykonywania aktów religijnych, publicznie lub prywatnie, indywidualnie lub zbiorowo, nie jest ograniczone jedynie do jakichś szczególnie przeznaczonych do tego miejsc [12] .

Wspomnieć należy, że ochronie podlega publiczne wykonywanie aktów religijnych tych kościołów i związków wyznaniowych, które mają uregulowaną sytuację prawną
z Państwem Polskim. Wyróżnienie kościołów i związków wyznaniowych zdaje się wynikać
z faktu, że najczęstszą formą związków wyznaniowych na terytorium Polski są wspólnoty chrześcijańskie, określające się mianem „kościół”. W konsekwencji termin „związki wyznaniowe” dotyczy zatem wspólnot religijnych niechrześcijańskich [13] .

Sytuację prawną Kościoła katolickiego w Polsce określa Konkordat ratyfikowany 3.4.1998 r. (Dz.U. Nr 51, poz. 318) oraz ustawa z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1169 ze zm.) [14] .

Zgodnie z art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, stosunki między Rzeczpospolitą Polską a innymi Kościołami i związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami. Takimi umowami są:

1)     ustawa z 30.6.1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1889);

2)     ustawa z 4.7.1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1726);

3)     ustawa z 30.6.1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 169 ze zm.);

4)     ustawa z 13.5.1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 43);

5)     ustawa z 30.6.1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1712);

6)     ustawa z 13.5.1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 483);

7)     ustawa z 20.2.1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 44);

8)     ustawa z 30.6.1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1599);

9)     ustawa z 20.2.1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 14);

10) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 22.3.1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchownej (Dz.U. Nr 38, poz. 363 ze zm.);

11) ustawa z 20.2.1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 13);

12) ustawa z 21.4.1936 r. o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 30, poz. 241 ze zm.);

13) ustawa z 21.4.1936 r. o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 30, poz. 240 ze zm.);

14) ustawa z 20.2.1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1798).

Przestępstwo z art. 195 KK jest występkiem zagrożonym tą samą karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, zarówno w typie podstawowym, jak i kwalifikowanym, ściganym z oskarżenia publicznego z urzędu.

Dalsze części rozdziału z polskiego Kodeksu Karnego zostaną omówione w osobnych artykułach.

Maciej Lis, internacjolog

 

Bibliografia

1.     Ustawa Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950

2.     Art. 195 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/ J. Sobczak

3.     Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych Dz.U. 1959 Nr 11, poz. 62 t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 912

4.     Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej w sprawie określenia, jakie tereny pod względem sanitarnym są odpowiednie na cmentarze Dz.U. 1959 Nr 52, poz. 315

5.     Art. 195 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/ J. Sobczak

6.     Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny.

7.     Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny.

8.     Kodeks karny Dz.U. 1969 Nr 13, poz. 94

9.     Art. 195 KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga

10.  R.A. Stefański, Przestępstwo złośliwego, s. 59-60.

11.  O. Górniok, [w:] O. Górniok, S. Hoc, S M. Przyjemski, Kodeks karny, s. 169.

12.  M. Makarska, Przestępstwa, s. 113.

13.  Art. 195 KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga

14.  Art. 195 KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga

15.  Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. Dz.U. 1998 nr 51 poz. 318.

PRZYPISY

  1. Ustawa Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
  2. Art. 195 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/ J. Sobczak Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
  3. Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych Dz.U. 1959 Nr 11, poz. 62 t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 912 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
  4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej w sprawie określenia, jakie tereny pod względem sanitarnym są odpowiednie na cmentarze Dz.U. 1959 Nr 52, poz. 315 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
  5. Art. 195 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/ J. Sobczak Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
  6. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
  7. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
  8. Kodeks karny Dz.U. 1969 Nr 13, poz. 94 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
  9. Art. 195 KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
  10. R.A. Stefański, Przestępstwo złośliwego, s. 59-60. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
  11. O. Górniok, [w:] O. Górniok, S. Hoc, S M. Przyjemski, Kodeks karny, s. 169. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11
  12. M. Makarska, Przestępstwa, s. 113. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 12
  13. Art. 195 KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 13
  14. Art. 195 KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 14
  15. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. Dz.U. 1998 nr 51 poz. 318. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 15