Kategorie bazy wiedzy

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania w polskim prawie karnym

Rozdział XXIV. Kodeksu Karnego:

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania. [1]

Art. 194 [ograniczenie w prawach]

Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 195 [przeszkadzanie aktom religijnym]

§ 1. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym.

Art. 196 [obraza uczuć religijnych]

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Przedmiotem ochrony omawianego przestępstwa jest wynikające z wolności sumienia
i wyznania prawo do ochrony uczuć religijnych. Poza ochroną pozostają natomiast uczucia osób niewierzących [2] . Pojęcie obrazy uczuć religijnych – pod tym pojęciem należy rozumieć zachowania odbierane przez członków określonej wspólnoty religijnej za poniżające lub obelżywe dla przedmiotu tych uczuć, w szczególności dla przedmiotu czci religijnej lub miejsc wykonywania aktów religijnych [3] .

Należy pamiętać, że przez obrazę uczuć religijnych rozumie się takie zachowania, które odbierane są subiektywnie przez członków danej wspólnoty religijnej jako poniżające lub obelżywe dla przedmiotu tych uczuć, w szczególności przedmiotu czci religijnej lub miejsc sprawowania aktów religijnych. Jednocześnie sama obraza uczuć religijnych musi być jednak oceniana także obiektywnie, co oznacza, że musi dotyczyć takich zachowań, które powszechnie byłyby odbierane jako znieważające z uwzględnieniem przekonań panujących w kręgu kulturowym, z którego wywodzi się pokrzywdzony [4] . Sąd Najwyższy zauważył, że forma artystyczna lub cel naukowy działania mającego charakter znieważający nie powodują same przez się wyłączenia odpowiedzialności karnej za obrazę uczuć religijnych bądź znieważenie publiczne przedmiotu czci religijnej [5] . Również Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie przyjął, że przedmiotem ochrony omawianego przestępstwa jest „wynikające z wolności sumienia
i wyznania – prawo do ochrony uczuć religijnych. Do tych uczuć odnieść należy wskazany
w tym przepisie skutek w postaci ich obrazy” [6] .

Należy wskazać, że obraza uczuć religijnych ma się dokonać przez publiczne znieważenie przedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych (miejsca kultu). Podstawowym warunkiem karalności za ten czyn jest zatem takie zachowanie sprawcy, które może zostać dostrzeżone przez większą lub bliżej nieoznaczoną liczbę osób, zarówno wtedy, gdy odbywa się w obecności większej grupy osób (zgromadzenie, manifestacja), jak i wtedy, gdy ich obecność może być tylko potencjalna, tj. w miejscu publicznym (np. na głównym placu, rynku miasta itp.). Znamię publicznego znieważenia zostanie także spełnione, jeśli sprawca posłużył się instrumentami umożliwiającymi mu dotarcie do większego, choć bliżej nieokreślonego kręgu osób (np. przez środki masowego przekazu, Internet itp.), i to nawet wtedy, gdy zarejestrowanie karalnego zachowania odbyło się wcześniej i nie miało charakteru publicznego, lecz zostało potem przekazane i rozpowszechnione [7] .

Istotnym warunkiem karalności obrazy uczuć religijnych jest także znieważenie przedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych. Dlatego opisanie pojęcia przedmiotu czci religijnej jest niezmiernie istotne i tak pod tym pojęciem rozumie się każdy przedmiot, który przez daną wspólnotę religijną uważany jest za przedmiot kultu, godny najwyższego szacunku i uwielbienia. W szczególności za taki przedmiot można uznać sam symbol określonej wspólnoty religijnej (krzyż, gwiazda Dawida, półksiężyc), materialne odzwierciedlenie obrazu bóstwa lub jego proroków i świętych otoczonych kultem (posąg, wizerunek, obraz) oraz przedmioty służące do obrzędów liturgicznych (szaty, naczynia, księgi).

Niezmiernie  ważne jest wskazanie, że w doktrynie zrodziła się różnica zdań, czy w świetle komentowanego przepisu przedmiot czci religijnej obejmuje wyłącznie przedmiot o charakterze materialnym czy także niematerialnym, a konkretnie czy obejmuje samą osobę boską, tj. podmiot kultu. Choć art. 196 KK nie jest jasny w tym względzie, to jednak przyjęcie, że ochroną obejmowane są uczucia religijne dotyczące tylko materialnych przedmiotów, wydaje się, że byłby nietrafny. Skoro bowiem ustawodawca chroni stosunek (uczucia) do materialnych wyrazów podmiotu kultu, to tym bardziej podlegają ochronie uczucia skierowane wobec jego osoby – podmiotu [8] .

Przestępstwo obrazy uczuć religijnych można popełnić wyłącznie umyślnie, zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. Sprawca poniesie więc odpowiedzialność wtedy, gdy chciał zranić uczucia religijne innych osób, znieważając wskazane w przepisie przedmioty i miejsca, ale także wtedy, gdy przewidując ich naruszenie, godził się na to, np. w celu wywołania określonego efektu reklamowanego produktu wykorzystuje się przedmiot czci religijnej w sposób znieważający jego powagę, czym rani uczucia religijne innych osób [9] .

Przestępstwo z art. 196 KK ma charakter umyślny, można je popełnić wyłącznie z zamiarem bezpośrednim, na co wskazują znamiona czasownikowe „obraża”, „znieważając”. Ograniczają one w stronie podmiotowej umyślność do zamiaru bezpośredniego [10] .

Przestępstwo obrazy uczuć religijnych jest przestępstwem publicznoskargowym i jest ścigane z urzędu.

Maciej Lis, internacjolog

Bibliografia

1.     Ustawa Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950

2.     E. Kurczoń, Przestępstwo obrazy, s. 39–40.

3.     Art. 196 KK Banaś-Grabek 2020, wyd. 1/Banaś-Grabek.

4.     R. Paprzycki, Prawnokarna analiza zjawiska satanizmu, s. 43.

5.     Post. SN z 5.3.2015 r., III KK 274/14, OSNKW 2015, Nr 9, poz. 72.

6.     Uchw. SN z 29.10.2012 r., I KZP 12/12, OSP 2013, Nr 2, poz. 19).

7.     Art. 196 KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś

8.     Art. 196 KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś; R. Paprzycki, Czy bluźnierca jest przestępcą?, s. 81-89.

9.     Art. 196 KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś; R. Paprzycki.

10.  J. Wojciechowska, [w:] Wąsek, Kodeks karny, t. 1, 2010, s. 901.

PRZYPISY

1. Ustawa Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. E. Kurczoń, Przestępstwo obrazy, s. 39-40. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. Art. 196 KK Banaś-Grabek 2020, wyd. 1/Banaś-Grabek. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
4. R. Paprzycki, Prawnokarna analiza zjawiska satanizmu, s. 43. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
5. Post. SN z 5.3.2015 r., III KK 274/14, OSNKW 2015, Nr 9, poz. 72. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
6. Uchw. SN z 29.10.2012 r., I KZP 12/12, OSP 2013, Nr 2, poz. 19). Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
7. Art. 196 KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
8. Art. 196 KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś; R. Paprzycki, Czy bluźnierca jest przestępcą?, s. 81-89. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
9. Art. 196 KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś; R. Paprzycki. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
10. J. Wojciechowska, [w:] Wąsek, Kodeks karny, t. 1, 2010, s. 901. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10