Kategorie bazy wiedzy

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania w polskim prawie karnym. Część 1

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania w polskim prawie karnym

Część 1

Rozdział XXIV. Kodeksu Karnego:

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania. [1]

Art. 194 [ograniczenie w prawach]

Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Art. 195 [przeszkadzanie aktom religijnym]

§ 1. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym.

Art. 196 [obraza uczuć religijnych]

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przedmiotem ochrony przestępstwa z art. 194 Kodeksu Karnego jest prawo człowieka do wolności sumienia i wyznania w sensie prawa do zachowania określonego światopoglądu religijnego, obejmującego wyznawanie określonej religii albo też niewyznawanie żadnej [2] . Przestępstwo z art. 194 Kodeksu Karnego ma charakter powszechny.

Przestępstwo z art. 194 Kodeksu Karnego może być popełnione umyślnie wyłącznie z zamiarem bezpośrednim, jako że sformułowanie „ze względu na przynależność” wyraża motyw działania sprawcy [3] . Dobrem chronionym przy przestępstwie dyskryminacji wyznaniowej jest wolność posiadania poglądów w wewnętrznej (duchowej) sferze życia ludzkiego oraz ich uzewnętrzniania w zgodzie z prawem i własnym sumieniem. Ochronie podlega także równość wszystkich ludzi wyrażająca się w tym, że mają takie samo prawo do uczestniczenia w życiu społecznym (politycznym, kulturalnym lub ekonomicznym), bez względu na to, czy przynależą do określonej grupy wyznaniowej czy nie [4] . Czynność sprawcza komentowanego przestępstwa polega na ograniczaniu człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość [5] .

Czyn zabroniony stypizowany w art. 194 Kodeksu Karnego ma charakter skutkowy i jest dokonany w chwili rzeczywistego ograniczenia pokrzywdzonego w przysługujących mu prawach. Czyn zabroniony z art. 194 Kodeksu Karnego może być popełniony jedynie umyślnie, wykluczony jest zamiar ewentualny. Przestępstwo to zostanie dokonane, jeśli ograniczenie praw faktycznie nastąpiło ze względu na przynależność wyznaniową bądź bezwyznaniowość, jeżeli natomiast podjęto jedynie próbę ograniczenia tych praw, można mówić o usiłowaniu [6] .

Przez przynależność wyznaniową należy rozumieć członkostwo w jakimś kościele bądź związku wyznaniowym, we wspólnocie religijnej. Wbrew komentatorom, ustawodawca nie wymaga, aby była to przynależność do kościoła, związku wyznaniowego bądź wspólnoty religijnej, która jest uznana przez państwo, ani nawet do takiego, którego dogmaty, wierzenia lub obrzędy nie sprzeciwiają się porządkowi publicznemu, ani obyczajności publicznej [7] . Istotną cechą dyskryminacji wyznaniowej jest szczególna motywacja (intencja) zachowania sprawcy, wyrażająca się w tym, że powodem ograniczenia w przysługujących pokrzywdzonemu prawach jest jego przynależność wyznaniowa lub bezwyznaniowość [8] . Bezwyznaniowość to brak przynależności do wspólnoty religijnej, wyrażający się świeckim światopoglądem [9] .

Przestępstwo z art. 194 Kodeksu Karnego ma charakter powszechny, czynu zabronionego może dopuścić się każdy, zarówno osoba duchowna, jak i osoba świecka – czyli każdy człowiek – również bez względu na posiadane w Polsce obywatelstwo. Nie ma przy tym również znaczenia przynależność religijna sprawcy bądź jego bezwyznaniowość. Sprawcą może być także osoba, którą łączą z pokrzywdzonym szczególne związki, lub która ma wobec niego szczególne uprawnienia – może być to matka, ojciec, wychowawca, opiekun, zwierzchnik, funkcjonariusz publiczny [10] .

Jeżeli ograniczenie pokrzywdzonego w przysługujących mu prawach z uwagi na przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość polega na dopuszczeniu się „poważnego prześladowania grupy ludności z powodów uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego, w szczególności politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, wyznaniowych albo z powodu bezwyznaniowości, światopoglądu lub płci, powodując pozbawienie praw politycznych”, biorąc udział w masowym zamachu lub w jednym z powtarzających się zamachów, skierowanych przeciwko grupie ludności, podjętych w celu wykonania lub wsparcia polityki państwa lub organizacji – powinno być kwalifikowane z art. 118a § 3 pkt 2 Kodeksu Karnego [11] . Stanowi on przeniesienie do polskiego Kodeksu regulacji art. 7 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego. Pod pojęciem „prześladowanie” w myśl art. 7 ust. 2 lit. g Rzymskiego Statutu MTK należy rozumieć celowe i dotkliwe sprzeczne z prawem międzynarodowym pozbawianie podstawowych praw jakiejkolwiek grupy lub wspólnoty [12] .

Przestępstwo z art. 194 Kodeksu Karnego jest zagrożone sankcją alternatywną grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Sankcja alternatywna umożliwia zastosowanie art. 58 § 1 Kodeksu Karnego [13] . Sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeśli spełnione są warunki art. 59 Kodeksu Karnego [14] , a także skorzystać z możliwości warunkowego umorzenia postępowania, jeżeli zaistniały przesłanki określone w art. 66 § 1 Kodeksu Karnego [15] .

Przestępstwo dyskryminacji wyznaniowej jest występkiem ściganym z oskarżenia publicznego z urzędu.

Kolejny przepis Rozdziału XXIV Kodeksu Karnego – Art. 195 dot. przeszkadzania aktom religijnym, zostanie omówiony w kolejnym artykule.

Bibliografia

1.     Ustawa Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950.

2.     P. Kozłowska-Kalisz, w: Mozgawa, Kodeks karny, 2012, s. 451.

3.     O. Górniok, w: Górniok, Kodeks karny, 2004, s. 196.

4.     Art. 194 Kodeksu Karnego red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś.

5.     Art. 194 Kodeksu Karnego T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga.

6.     J. Wojciechowska, M. Królikowski, w: Wąsek, Kodeks karny, t. 1, 2010, s. 891.

7.     Art. 194 Kodeksu Karnego red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś.

8.     W. Wróbel, w: Zoll, Kodeks karny, t. 2, 2013, s. 650.

9.     J. Wojciechowska, w: B. Kunicka-Michalska, J. Wojciechowska, Przestępstwa, s. 76.

10.  Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. Dz.U. 2003 nr 78 poz. 708.

Maciej Lis, internacjolog

PRZYPISY

1. Ustawa Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. P. Kozłowska-Kalisz, w: Mozgawa, Kodeks karny, 2012, s. 451. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. O. Górniok, w: Górniok, Kodeks karny, 2004, s. 196. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
4. Art. 194 Kodeksu Karnego red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
5. Ibidem. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
6. Art. 194 Kodeksu Karnego T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
7. J. Wojciechowska, M. Królikowski, w: Wąsek, Kodeks karny, t. 1, 2010, s. 891. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
8. Art. 194 Kodeksu Karnego red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
9. W. Wróbel, w: Zoll, Kodeks karny, t. 2, 2013, s. 650. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
10. J. Wojciechowska, w: B. Kunicka-Michalska, J. Wojciechowska, Przestępstwa, s. 76. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
11. Art. 118a [Zamach przeciwko ludności].
    § 3. Kto, biorąc udział w masowym zamachu lub choćby w jednym z powtarzających się zamachów skierowanych przeciwko grupie ludności podjętych w celu wykonania lub wsparcia polityki państwa lub organizacji:
    2) Dopuszcza się poważnego prześladowania grupy ludności z powodów uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego, w szczególności politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, wyznaniowych lub z powodu bezwyznaniowości, światopoglądu lub płci, powodując pozbawienie praw podstawowych,
    Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. Dz.U. 2003 nr 78 poz. 708. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11

12. Art. 58 [Wybór kary] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 12
13. § 1. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, a przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd orzeka karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 13
14. Art. 59 [Odstąpienie] Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego rodzaju i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka jednocześnie środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, a cele kary zostaną w ten sposób spełnione. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 14
15. Art. 66 [Warunkowe umorzenie]
    § 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 15