Kategorie bazy wiedzy

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania w polskim prawie karnym. Część 2

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania w polskim prawie karnym

Część 2

 

Rozdział XXIV. Kodeksu Karnego:

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania. [1]
Art. 194 [ograniczenie w prawach]

Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 195 [przeszkadzanie aktom religijnym]

§ 1. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym.

Art. 196 [obraza uczuć religijnych]

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Powyżej przedstawiony rozdział z polskiego Kodeksu Karnego jest przede wszystkim wyrazem realizacji ochrony wolności religijnej, która jest podstawowym aspektem wolności w wewnętrznej (duchowej) sferze ludzkiego życia, a jej przestrzeganie należy do standardu ochrony podstawowych praw człowieka [2] .

Przepisy zgromadzone w Rozdziale XXIV Kodeksu Karnego mają swą długą tradycję w ustawodawstwie karnym i wywodzą się z dawnych tzw. przestępstw religijnych. Kodeks karny z 1932 r. [3] typizował jako czyny zabronione bluźnierstwo (art. 172), publiczne lżenie lub wyszydzanie prawnie uznanych związków religijnych, ich dogmatów, wierzeń i obrzędów, jak również znieważanie przedmiotów czci religijnej i miejsc przeznaczonych do wykonywania obrzędów religijnych (art. 173), oraz złośliwe przeszkadzanie publicznemu zbiorowemu wykonywaniu aktu religijnego uznanego prawnie wyznania (art. 174) [4] .

Wolność sumienia i wyznania jest jedną z podstaw demokratycznego społeczeństwa. Wyraża ją w różnej zresztą formie szereg współcześnie istniejących konstytucji. Wolność religijna zakłada prawo do równego traktowania w życiu społecznym i zakaz dyskryminacji ze względu na status (przynależność) do określonej wspólnoty religijnej, jak i wyznawanych przekonań. W ramach tej wolności człowiek ma także prawo do posiadania świątyń i innych miejsc kultu, organizowania zgromadzeń religijnych i manifestowania określonych symboli oraz prawo do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajduje [5] . Na straży jej stoją także liczne akty prawa międzynarodowego zarówno w systemie ONZ, jak i w obu systemach prawa europejskiego: tak Rady Europy, jak i Unii Europejskiej. Przedstawione instytucie oraz prawo w ich ramach tworzone ma za zadanie albo powinno mieć za zadanie ochronę ludzkiej godności. Wolność sumienia i wyznania kształtowała się stopniowo w toku długotrwałych procesów historycznych i filozoficznych. Ubocznym efektem tego stanu rzeczy stał się fakt, iż zarówno w tekstach normatywnych różnych państw, jak i w aktach prawa międzynarodowego zakres wolności dotyczącej kultu religijnego oraz związanych z tym przekonań występuje pod rozmaitymi nazwami, m.in. jako: „wolność religii”, „wolność wierzeń”, „wolność kultu”, „wolność myśli i przekonań”, „wolność sumienia i religii”, „wolność wyznawania i głoszenia religijnych, areligijnych, a także antyreligijnych idei i doktryn” [6] . Z istoty ludzkiej godności wynika prawo do wolności wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz publicznego lub prywatnego uzewnętrzniania swojej wiary przez uczestniczenie w obrzędach, praktykowania jej i nauczania jej zasad [7] .

Wbrew pewnej tradycji obowiązująca Konstytucja RP posługuje się w art. 53 ust. 1 [8] pojęciem „wolność sumienia i religii”, odchodząc od przyjętego w art. 111 Konstytucji z 17.3.1921 r [9] . i ugruntowanego w literaturze pojęcia „wolność sumienia i wyznania”. Źródła nie informują o przyczynach, dla których wprowadzono do Konstytucji RP pojęcie „wolności sumienia i religii” zamiast „wolności sumienia i wyznania”. W literaturze przypuszcza się, iż jest to efektem przyjęcia przez Konstytucję katolickiej terminologii zaczerpniętej z deklaracji Soboru Watykańskiego II o wolności religijnej Dignitas splendor [10] .

Wolność wyznania, albo jak chcą inni wolność religii, składa się z trzech elementów, z trzech innych wolności: wolności myśli, wolności sumienia i wolności wyznania [11] . Pogląd, że to właśnie wolność sumienia i wyznania jest rodzajowym przedmiotem ochrony przestępstw zawartych w Rozdziale XXIV KK jest na gruncie polskiej doktryny prawa karnego przyjmowany jednogłośnie. Jako prawo człowieka jest ona powszechna, nienabywana i niezbywalna, a także przyrodzona, jako że przysługuje każdemu człowiekowi ze względu na przyrodzoną mu godność, na sam fakt bycia człowiekiem [12] .

Wolność sumienia i wyznania jest prawem osobistym wszystkich jednostek ludzkich. Wolność ta chroni po pierwsze, społeczne sfery egzystencji tych jednostek, po drugie, funkcjonowanie kościołów i związków wyznaniowych, jako wspólnot ludzi wierzących [13] .

Dalsze części rozdziału z polskiego Kodeksu Karnego zostaną omówione w osobnych artykułach.

 

Bibliografia

1.     Ustawa Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950.

2.     Rozdział XXIV. KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś.

3.     Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Kodeks karny Dz.U. 1932 Nr 60, poz. 571

4.     Rozdział XXIV. KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga.

5.     Jacek Sobczak, Maria Gołda-Sobczak, Wolność sumienia i wyznania jako prawo człowieka, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, VOL. XIX, 1 SECTIO K 2012.

6.     M. Piechowiak, Wolność religijna – aspekty filozoficznoprawne, Toruński Rocznik Praw Człowieka i Pokoju 1994–1995, Nr 3, s. 7-21.

7.     http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=czymjest&lang=pl

8.     Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483.

9.     Ustawa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Dz.U. 1921 Nr 44, poz. 267.

10.  M. Winiarczyk-Kossakowska, Wolność sumienia i religii, SP 2001, Nr 1, s. 27.

11.  K. Warchałowski, Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin 2004, s. 77.

12.  Rozdział XXIV. KK T. I, red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga.

13.  Rozdział XXIV. KK, red. Stefański 2018, wyd. 4/Sobczak.

 

Maciej Lis, internacjolog

 

PRZYPISY

  1. Ustawa Kodeks karny Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
  2. Rozdział XXIV. KK red. Grześkowiak 2019, wyd. 6/Hypś. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
  3. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Kodeks karny Dz.U. 1932 Nr 60, poz. 571. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
  4. Rozdział XXIV. KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
  5. Jacek Sobczak, Maria Gołda-Sobczak, Wolność sumienia i wyznania jako prawo człowieka, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, VOL. XIX, 1 SECTIO K 2012. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
  6. M. Piechowiak, Wolność religijna – aspekty filozoficznoprawne, Toruński Rocznik Praw Człowieka i Pokoju 1994–1995, Nr 3, s. 7-21. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
  7. Zob. http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=czymjest&lang=pl Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
  8. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
  9. Ustawa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Dz.U. 1921 Nr 44, poz. 267. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
  10. M. Winiarczyk-Kossakowska, Wolność sumienia i religii, SP 2001, Nr 1, s. 27 i n. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
  11. K. Warchałowski, Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin 2004, s. 77. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11
  12. Rozdział XXIV. KK T. I red. Królikowski 2017, wyd. 4/Janyga. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 12
  13. Rozdział XXIV. KK red. Stefański 2018, wyd. 4/Sobczak. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 13