Kategorie bazy wiedzy

Przestępstwo przeszkadzania pogrzebowi

Przestępstwo przeszkadzania pogrzebowi
Pogrzeb jako zjawisko kulturowe [1] podlega ochronie określonej w art. 195 § 2 kk, niezależnie czy ma on charakter religijny czy świecki. Niestety często w ramach pogrzebu dochodzi do protestów zachowań manifestacyjnych, gwizdów itd. Łączy się to czasem z przeszkadzaniem w ceremonii religijnej, ale jej ochrona będzie zapewniona także w artykule 195 § 1 kk, co jest przedmiotem innego tekstu.
Kodeks karny w art. 195 § 2 kk określa występek złośliwego przeszkadzania pogrzebowi. Przedmiotem ochrony tego przestępstwa jest po pierwsze ochrona uczuć osób biorących udział w tych ceremoniach, pod drugie powaga samej ceremonii, po trzecie przedmiotem ochrony wydaje się być także pamięć po osobie zmarłej. Obowiązek pochowania zmarłego i jego ostatnia droga jest chroniona w cywilizacji europejskiej już od jej Greckich fundamentów.
Dlatego też w systemie prawnym chroni się podwaliny cywilizacyjne i kulturowe, a taką jest ten obowiązek. Przypadki zakłócania uroczystości pogrzebowych niestety się zdarzają, dotyczy to często osób sprawujących funkcje publiczne, których życiorys u części społeczeństwa budzi kontrowersje. Nie zmienia to jednak faktu, że sama uroczystość podlega ochronie.
Przestępstwo z art. 195 § 2 kk leży w rozdziale XXIV chroniącym wolność sumienia i wyznania. W art. 195 § 1 kk ochronie podlega publiczne wykonanie aktu religijnego. Jednak takie umiejscowienie ochrony ceremonii pogrzebowych nie uzasadnia tezy, iż ochronie podlega tylko ceremonia pogrzebowa o charakterze religijnym i jak wskazano w literaturze „zawężenie kryminalizacji tylko do takiego zakresu byłoby nieuzasadnione” [2] .  Ochrona karna ma za zadanie podkreślić wagę jaką system prawny nadaje prawu do pożegnania i pamięci o osobie zmarłej, a ochrona praktyk religijnych w tym wypadku może być realizowana dodatkowo. Ochrona takich praktyk zyskuje samodzielną podstawę w art. 195 § 1 kk.
Znamiona określające zachowanie sprawcy zakazują złośliwego przeszkadzania wobec trzech rodzajów ceremonii: pogrzebu, uroczystości lub obrzędów żałobnych.
Jest to przestępstwo o charakterze powszechnym, co wynika z treści przepisu „kto złośliwe przeszkadza”, co nie pozwala wskazać na indywidualizującą cechę sprawcy. Z punktu widzenia semantycznego, „złośliwie”, oznacza w sposób złośliwy [3] , czyli taki w sposób lubiący dokuczyć, sprawiający przykrość [4] , więc nie może tu chodzić o zachowanie wynikające z „nieznajomości zasad danej religii”, czy specyfiki pogrzebu w nieznanej kulturze [5] . Konieczność działania w sposób złośliwy oznacza, że występek ten można popełnić tylko z zamiarem bezpośrednim i kierunkowym – dolus directus coloratus.
Ważne jest także to, że dla bytu przestępstwa nie ma znaczenia wystąpienie skutku w postaci rzeczywistego przeszkodzenia, w taki sposób, że ceremonia pogrzebowa zostanie zakłócona czy nie odbędzie się w pełnej formie. Przemawia za tym użycie przez ustawodawcę znamienia „przeszkadza” a nie „przeszkodził”. Działanie, które wywoła skutek będzie wpływało jedynie na stopień karygodności zachowania, lecz nie na samą kryminalizację. Podobnie „nie ma znaczenia motyw działania; obojętne jest, czy sprawca działał, np. z motywów politycznych, czy religijnych” [6] . Tym samym przestępstwem będzie sytuacja zakłócania pogrzebu, które jednak nie musi pogrzebu przerwać, opóźnić, zmienić czasu czy porządku obrządków. Cywilizacyjna ochrona pochowania zmarłego wymaga niezależnie od jego osoby, uszanowania tej ceremonii.
Istotne jest więc, iż przeszkadzaniem jest już samo utrudnianie [7] ceremonii. Najbardziej powszechnym jest jednak zakłócenie powagi pogrzebu, a najpoważniejszym naruszeniem jest jego uniemożliwienie [8] .
Ochronie art. 195 § 2 kk podlega pogrzeb, czyli „pochówek zmarłego w miejscu stałego spoczynku tj. na cmentarzu”9. Jak wskazuje doktryna, uroczystości pogrzebowe dotyczą ceremonii związanych z pochówkiem, które odbywają się bezpośrednio [9] przed pogrzebem, np. Msza Święta, jak i po nim, np. składanie kondolencji rodzinie, czy uroczystość pożegnania zmarłego tzw. stypa. Obrzędami pogrzebowymi są zaś konkretne elementy uroczystości czy pogrzebu, np. przedstawienie sylwetki zmarłego, czy złożenie go do grobu itp. Cechą uroczystości i obrzędów pogrzebowych jest przeprowadzenie ich według określonego porządku [10] .
Występek z art. 195 § 2 kk odsyła w zakresie kary do § 1 tego przepisu. Tym samym sprawca tego przestępstwa podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Przestępstwo to jest ścigane z urzędu w trybie publicznoskargowym. Wynika to z faktu, że państwo nie może dopuszczać do łamania podstawowych zasad cywilizacji, a taką jest pochówek zmarłych [11] .

dr Michał Skwarzyński, adwokat

PRZYPISY

  1. Szerzej o miejscu pogrzebu w kulturze zob. J. Podkowik, Nie wszystko umiera… Monografia cmentarza grzebalnego w Hrubieszowie, Hrubieszów 2007, s. 31-39. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
  2. Zob. R. A. Stefański, Przestępstwo złośliwego przeszkadzania wykonywaniu aktu religijnego (art. 195 § 1 k.k.), Pr. i Pr. 2/2005, s. 65. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
  3. Zob. hasło: „złośliwie”, Słownik Języka Polskiego, Tom III, R-Ż, red. M. Szymczak, Warszawa 1989 r., s. 1031. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
  4. Zob. hasło: „złośliwy”, tamże. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
  5. Tak: J. Wojciechowski, Kodeks Karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 1997, s. 339, pkt. 4. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
  6. Zob. R.A. Stefański, op. cit., s. 67. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
  7. Tamże. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
  8. Tak. J. Wojciechowska, Komentarz do art. 195 kk, w: red. A. Wąsek, R. Zawłocki, Kodeks Karny Część Szczególna. Komentarz do art. 117-221, Tom I, Warszawa 2010, s. 894, pkt. 5. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
  9. J. Wojciechowska, op. cit. s. 895, pkt. 7. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
  10. Tak również, R. A. Stefański, op. cit., s. 66. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
  11. Tak: J. Piórkowska-Flieger, Komentarz do art. 195 kk, w: red. T. Bojarski, Kodeks karny Komentarz, Warszawa 2011, s. 438. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11
  12. Szerzej zob. hasło: „Usługi pogrzebowe”, s. 487–490 [w:] Leksykon Prawa Wyznaniowego, red. A. Mezglewski, C.H. Beck 2014. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 12