Kategorie bazy wiedzy

Reżim Łukaszenki uderza w Kościoły. Procedowanie nowej ustawy antykościelnej na Białorusi

Sfałszowane wybory prezydenckie w 2020 r. na Białorusi doprowadziły do masowych antyrządowych demonstracji, na które władza kierowana przez Aleksandra Łukaszenkę odpowiedziała gwałtownymi represjami i prześladowaniami. Dotknęły one głównie Kościół katolicki oraz w mniejszym stopniu kościoły protestanckie, incydentalnie również duchownych prawosławnych. Działania skierowane przeciwko pierwszemu z wymienionych Kościołów wynikały i wynikają przede wszystkim z masowej świadomości łączącej katolików z zachodnią (polską) tradycją polityczną, jak również z przeświadczenia Łukaszenki, iż katolicy reprezentują potencjalnie nieprawomyślną grupę społeczną. Z drugiej strony stosunek biskupów białoruskich do protestów był różny. Od silnego poparcia werbalnego, którego udzielił ordynariusz diecezji witebskiej ks. bp Aleh Butkiewicz, poprzez umiarkowane wsparcie na ten czas jeszcze arcybiskupa, metropolity mińsko-mohylewskiego Tadeusza Kondrusiewicza, aż do milczącego ignorowania w wykonaniu biskupów grodzieńskiego i pińskiego Aleksandra Kaszkiewicza i Antoniego Dziemianki. W tym czasie, najprawdopodobniej w wyniku niejawnych rozmów Watykanu z Łukaszenką, arcybiskup metropolita odszedł na emeryturę, a jego miejsce w kurii mińskiej zajął dotychczasowy biskup pomocniczy, Józef Staniewski z Grodna, który też zachował milczenie odnośnie do sytuacji politycznej. Zatrzymano na krótko również kilku księży, których jednak po jakimś czasie wypuszczono. Wzrost represji wobec duchownych nastąpił ponownie w 2022 r. Rosyjska agresja na Ukrainę doprowadziła do zaostrzenia represji wobec duchownych na Białorusi. Po lutym 2022 r. represje reżimu Łukaszenki dotknęły co najmniej 24 duchownych różnych Kościołów, w tym: 8 rzymskokatolickich, 3 greckokatolickich, 6 prawosławnych i 7 protestanckich. Represje wobec duchownych związane były przede wszystkim z wypowiedziami księży przeciwko wojnie w Ukrainie i gestami solidarności wobec ukraińskiego narodu. Kontynuowane były także szykany wobec wspólnot protestanckich, którym od lat utrudnia się sprawowanie kultu [1] .

Reżim Łukaszenki obawia się wobec wszelkich grup czy też wspólnot mających inne poglądy niż oficjalne. Dodatkowo – co wcześniej zasygnalizowano – Kościół katolicki kojarzony jest z polskością, mimo że do niego nie należą tylko nasi rodacy. Polacy w ostatnich latach byli i są represjonowani i prześladowani. Dotyczy to pojedynczych osób – jak choćby Andrzej Poczobut, czy też organizacji – jak Związku Polaków na Białorusi. Zlikwidowano polskie szkoły, a pochodzących z Polski duchownych wydala się pod błahymi pozorami np. redemptorystę o. Józefa Gęzę. Wprowadzony w październiku 2023 r. pod obrady białoruskiego parlamentu nowy projekt ustawy daje możliwość pozbawienia organizacji religijnej prawa do prowadzenia działalności na terenie tego kraju. Najbardziej niebezpieczny zapis dotyczy likwidacji związków wyznaniowych. Po raz pierwszy opisany został tryb ich zamykania przez państwo. Po wejściu ustawy w życie Kościół czy wspólnota będzie mieć rok na przejście ponownej rejestracji jako osoba prawna. Te organizacje, które nie spełnią tego wymogu, zostaną formalnie zamknięte. Podobne rozwiązanie białoruski reżim zastosował wcześniej w nowych, obowiązujących już regulacjach dotyczących działalności partii politycznych i organizacji społecznych. Większość z nich nie została ponownie zarejestrowana i formalnie przestały one istnieć. Do tej pory przed wszczęciem sprawy sądowej o likwidację dana organizacja religijna musiała w ciągu roku dwukrotnie złamać prawo. Zgodnie z nowym projektem ustawy, władze będą mogły podać do sądu wniosek o likwidację bez ostrzeżenia, jeśli np. uznają one, że Kościół prowadzi „działania przeciwko suwerenności Białorusi” czy przeciwko „głównym kierunkom polityki wewnętrznej lub zewnętrznej”. Zmiany, wprowadzone do ustawy, przewidują, że „oświata religijna powinna być prowadzona tylko w językach państwowych”, to znaczy po rosyjsku i białorusku [2] . Biorąc pod uwagę fakt, że reżim Aleksandra Łukaszenki prowadzi politykę rusyfikacji życia społecznego, prześladuje przejawy języka i kultury białoruskiej, efektem tej klauzuli może być ostateczna rusyfikacja oświaty religijnej. Ważą się losy szkół niedzielnych dla dzieci i klubów młodzieżowych przy parafiach katolickich, w których jest używany język polski. Zagrożona jest także literatura religijna w języku polskim. Obecnie w Grodnie nie ma już żadnego polskiego księdza [3] . Dodatkowo, nowe przepisy uderzają w możliwość rejestracji nowych organizacji religijnych oraz ograniczają działalność misyjną, charytatywną i pielgrzymkową. Po krótkiej dyskusji nowe przepisy ostatecznie zostały uchwalone 29 listopada 2023 r. przez niższą izbę Zgromadzenia Narodowego Republiki Białoruskiej – Izbę Reprezentantów Zgromadzenia Narodowego Republiki Białorusi [4] .

Po uchwaleniu ustawy trafiła ona do izby wyższej parlamentu białoruskiego – Rady Republiki Zgromadzenia Narodowego Republiki Białorusi. Po jej zatwierdzeniu trafi ona na biurko prezydenta Łukaszenki. Reżim w Mińsku może w ten sposób najpierw naciskać, a później – po jej zatwierdzeniu – zdelegalizować wskazany kościół, a zwłaszcza Kościół katolicki, który jest „solą w oku” jego autorytarnych rządów.

dr Jan Wiśniewski

Bibliografia:

1)    Wiśniewski J., Łukaszenka na wojnie z Kościołem. Prześladowania duchownych na Białorusi w 2020-2022, https://copch.pl/baza-wiedzy/lukaszenka-na-wojnie-z-kosciolem-przesladowania-duchownych-na-bialorusi-w-2020-2022.

2)    Проект Закона Республики Беларусь «О свободе совести и религиозных организациях», Правовой форум Беларуси, https://forumpravo.by/publichnoe-obsuzhdenie-proektov-npa/forum15/17160 [dostęp 12.12.2023]

3)    Stefańska B., Przykręcanie śruby, „Idziemy” 10.12.2023, s. 12-13.

4)    Проекте Закона «Об изменении законов по вопросам деятельности религиозных организаций». Источник: https://pravo.by/novosti/obshchestvenno-politicheskie-i-v-oblasti-prava/2023/november/76068/ – Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь [dostęp 12.12.2023]

PRZYPISY

  1. J. Wiśniewski, Łukaszenka na wojnie z Kościołem. Prześladowania duchownych na Białorusi w 2020-2022, https://copch.pl/baza-wiedzy/lukaszenka-na-wojnie-z-kosciolem-przesladowania-duchownych-na-bialorusi-w-2020-2022. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
  2. Проект Закона Республики Беларусь «О свободе совести и религиозных организациях», Правовой форум Беларуси, https://forumpravo.by/publichnoe-obsuzhdenie-proektov-npa/forum15/17160 [dostęp 12.12.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
  3. B. Stefańska, Przykręcanie śruby, „Idziemy” 10.12.2023, s. 12-13. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
  4. Проекте Закона «Об изменении законов по вопросам деятельности религиозных организаций». Источник: https://pravo.by/novosti/obshchestvenno-politicheskie-i-v-oblasti-prava/2023/november/76068/ – Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь [dostęp 12.12.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4