Kategorie bazy wiedzy

Rosyjskie prześladowania religijne i niszczenie obiektów sakralnych podczas wojny z Ukrainą (luty 2022 – luty 2023)

Wstęp

Instytut Wolności Religijnej (IRF Ukraina) przedstawił dane dotyczące wpływu wojny na ukraińskie wspólnoty religijne podczas Szczytu Międzynarodowej Wolności Religijnej w Waszyngtonie w lutym 2023 r. Ta pozarządowa organizacja praw człowieka założona w 2001 r. w Kijowie – mająca doświadczenie w ochronie praw człowieka i ułatwianiu dialogu międzywyznaniowego, dysponująca siecią ekspertów, naukowców, wyspecjalizowanych pracowników i wolontariuszy, z którymi współpracuje na różnych polach – przedstawiła raport, z którego wynika, że co najmniej 494 obiekty sakralne na Ukrainie zostały zniszczone, uszkodzone lub splądrowane w wyniku rosyjskiej agresji na to państwo, trwającej od 24 lutego 2022 r. [1] Podobne dane podaje ukraińska Państwowa Służba ds. Etnopolityki i Wolności Sumienia [2] . Ponadto zajmowanie obiektów sakralnych w celu wykorzystania ich jako rosyjskich baz wojskowych zwiększyło skalę zniszczeń miejsc kultu religijnego na Ukrainie.

Zniszczenia obiektów sakralnych we wszystkich regionach Ukrainy

Większość kościołów, meczetów i synagog oraz innych budynków sakralnych na Ukrainie została zniszczona w okupowanych obwodach donieckim (co najmniej 120) i ługańskim (ponad 70). Skala zniszczeń jest również wysoka w obwodzie kijowskim (70), gdzie w obronie stolicy toczyły się zaciekłe walki. Bardzo dużo zniszczeń jest na obszarach, na których obecnie nadal toczą działania militarne – chodzi tutaj głównie o tereny leżące w obwodzie chersońskim i charkowskim, w których zniszczono ponad 50 obiektów sakralnych. Sporo zniszczeń tego rodzaju obiektów jest również na terenach leżących blisko działań, a narażonych na ostrzał rakietowy i artyleryjski. Dotyczy to szczególnie obwodów nikołajewskiego i zaporoskiego. Z oczywistych względów najbardziej dotknięte są wschodnie regiony kraju, jednak zniszczone miejsca kultu religijnego są rozsiane po całej Ukrainie, nawet w oddalonym najbardziej na zachód obwodzie lwowskim. Rosyjskie naloty na cele cywilne, w tym ataki dronami, dotknęły prawie wszystkie regiony Ukrainy i trwają do dziś. Można wskazać wiele przykładów niszczenia przez Rosję dziedzictwa religijnego tego państwa m.in. 12 marca 2022 r., podczas rosyjskiego bombardowania miasta Świętogórsk w obwodzie donieckim została uszkodzona prawosławna Ławra Świętogórska, jeden z trzech głównych zespołów świątynnych na Ukrainie (obok Ławry Peczerskiej i Poczajowskiej). Do ponownego ataku doszło 4 maja tegoż roku, a w jego wyniku obiekty sakralne wspomnianej Ławry znalazły się po raz kolejny pod rosyjskim ostrzałem rakietowym, co doprowadziło do zniszczenia jednego z najbardziej wartościowych budynków – zabytkowej Pustelni św. Jerzego. Zniszczeń szczególnie dużo było w marcu 2022 r.: rosyjskie rakiety poważnie uszkodziły cerkiew św. Tichona w mieście Hulajpole w obwodzie zaporoskim, a w wyniku ostrzału zniszczona została cerkiew we wsi Mostyszcze (w obwodzie kijowskim). Zniszczone lub ciężko uszkodzone w wyniku działań w tym miesiącu zostały również: Sobór Narodzenia Pańskiego w Siewierodoniecku, cerkiew Świętej Tamary w Piatyhawce czy cerkiew Prawosławnego Kościoła Ukrainy w mieście Wołnowacha w obwodzie donieckim [3] . Rosyjska armia zniszczyła również stary polski kościół we wsi Kyseliwka w obwodzie mikołajowskim, ostrzeliwując go z dział czołgowych i śmigłowców. Wieś, założona w 1863 r., dawniej zamieszkana była głównie przez Polaków i do 1905 r. nazywała się Polackie [4] . Kolejny etap zniszczeń obiektów sakralnych nastąpił pod koniec 2022 i na początku 2023 r. m.in. 20 listopada 2022 r. rosyjskie rakiety zrównały z ziemią cerkiew Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Kyseliwce w obwodzie mikołajowskim. Według danych Państwowej Służby Ukrainy ds. Etnicznych i Wolności Sumienia prawie 50% (142 obiekty) z 297 uszkodzonych chrześcijańskich miejsc kultu, które zostały całkowicie lub częściowo zniszczone przez rosyjski atak należy do ukraińskiej Kościoła Prawosławnego, 30 należy do wspólnot protestanckich, 21 do Kościoła Prawosławnego Ukrainy metropolii kijowskiej, 5 do kościoła rzymskokatolickiego, a 4 do Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego. Natomiast 95 obiektów należy do społeczności Świadków Jehowy [5] . Instytut Wolności Religijnej udokumentował także wiele przypadków zajmowania obiektów sakralnych na obszarach okupowanych w Ukrainie w celu wykorzystania ich jako rosyjskich baz wojskowych lub do ukrycia stanowisk artyleryjskich wojsk rosyjskich. Ta taktyka rosyjskiego wojska prowokuje stronę ukraińską do działań i przyczynia się do wzrostu skali niszczenia miejsc kultu religijnego. Na dzień 1 lutego 2023 r. UNESCO zweryfikowało zniszczenia 238 obiektów kultury na Ukrainie od 24 lutego 2022 r., w tym budynków sakralnych, muzeów, budynków historycznych i kulturalnych, pomników i bibliotek [6] .

Rosyjskie prześladowania religijne na obszarach okupowanych

Ataki rosyjskiego wojska i służb wywiadowczych na osoby duchowne oraz wiernych mają miejsce na terenach okupowanych. Od rozpoczęcia inwazji na pełną skalę w lutym 2022 r. rosyjskie wojska i władze okupacyjne – jak wynika z doniesień amerykańskiego Instytutu Badań nad Wojną (ISW) – miały popełnić co najmniej 76 aktów prześladowań religijnych na Ukrainie. Celem jest wykorzenienie idei niezależności ukraińskiej narodowości czy Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego (ukraińskiej Cerkwi patriarchatu kijowskiego), która z powodu języka ukraińskiego wiernych i duchownych lub innych przejawów tożsamości ukraińskiej, jest szczególnie piętnowana przez Rosjan. „Działania Putina wykazują uderzające podobieństwo do działań takich dyktatorów jak Hitler czy Stalin. Oni wszyscy próbowali pozbawić okupowane kraje tożsamości narodowej poprzez wymazywanie ich kultury – mówił Tomasz Grzywaczewski, reżyser filmu dokumentalnego pt. „Wymazać Naród” [7] . Na terenach okupowanych zostało zamkniętych, znacjonalizowanych lub przymusowo przekazanych patriarchatowi moskiewskiemu co najmniej 26 obiektów religijnych; co najmniej 29 duchownych zostało zabitych lub zatrzymanych, a co najmniej 13 świątyń ograbiono lub zniszczono. Według amerykańskiego ISW jest to element „celowej kampanii systematycznego eliminowania »niepożądanych« organizacji religijnych na Ukrainie i promowania patriarchatu moskiewskiego” [8] .

Fałszywa narracja i dezinformacja służb rosyjskich

Rosja używa fałszywych narracji mówiącej o tym, że władze ukraińskie ograniczają wolność religijną, a nawet dokonują prześladowań, szczególnie wobec Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego. Kreml kontynuuje kampanię informacyjną fałszywie przedstawiającą Rosję jako państwo tolerancyjne religijnie, wobec Ukrainy mającej tym samym czasie ograniczać wolność religijną. Władze Rosji, stawiające się w roli „obrońcy tradycyjnych wartości chrześcijańskich”, oskarżają Ukrainę o nietolerancyjność wobec ukraińskiej Cerkwi podlegającej patriarchatowi moskiewskiemu. Oskarżenia te Moskwa wykorzystuje jako usprawiedliwienie swojej odmowy do udziału w negocjacjach z Kijowem, a także – najprawdopodobniej – licząc na to, że międzynarodowa opinia publiczna zwróci się przeciwko Ukrainie. Fałszywe oskarżenia mają – szczególnie wśród wiernych kościołów prawosławnych, a zwłaszcza wspomnianej Cerkwi Patriarchatu Moskiewskiego – podkopać zaufanie do władz i instytucji ukraińskich. Widoczne jest to szczególnie w kampaniach dezinformacji w mediach społecznościowych czy w rosyjskich rządowych mass mediach. Przykładem tego typu działań jest np. 1 lutego 2023 r. na Twitterze ukazała się niemająca nic wspólnego z prawdą wiadomość: „W przeciwieństwie do Ukrainy nie strzelamy do klasztorów, nie palimy świątyń, nie urządzamy szabatu w cerkwi z rytualnymi tańcami” [9] czy materiał filmowy z pożaru cerkwi podlegającej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego znajdującej się we wsi Nowopawliwka w obwodzie mikołajowskim, która wg Rosjan została podpalona przez jakichś „separatystów” lub „siły bezpieczeństwa” Ukrainy. W rzeczywistości materiał pochodzi z pożaru sprzed ponad 10 lat we wsi Ilyinka w obwodzie astrachańskim w Rosji [10] . Z zagrożeń działań hybrydowych i dezinformacjnych zdają sobie sprawę Ukraińcy. Dla nich rosyjski Kościół prawosławny jest jednym z ideologicznych filarów „rosyjskiego pokoju”. Patriarchat Moskiewski błogosławi rosyjskim żołnierzom za wojnę na Ukrainie i uzasadnia agresję względami religijnymi – następuje bezpośrednia sakralizacja wojny Rosji z Ukrainą [11] .

Podsumowanie

Eksperci oraz analitycy zajmujący się polityką Kremla prognozują, że Rosja będzie nadal instrumentalizować kwestie religijne w celu zaogniania napięć społecznych na Ukrainie, a także wpływania na sytuację na linii frontu. Miejmy nadzieję, że ta dezinformacja będzie miała bardzo niewielki oddźwięk w społeczeństwach i opinii publicznej państw europejskich i światowych, a szczególnie wśród wiernych kościołów obrządku prawosławnego.

dr Jan Wiśniewski

PRZYPISY

  1. Інститут релігійної свободи (ІРС), Наші цілі та проєкти, https://www.irs.in.ua/i/1 [dostęp 20.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
  2. https://www.facebook.com/dess.gov.ua/ [dostęp 24.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
  3. Russian invasion ruins churches, mosques, synagogues and religious educational institutions in various regions of Ukraine, https://dess.gov.ua/russian-invasion-ruins-churches/ [dostęp 22.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
  4. Rosjanie zniszczyli stary polski kościół na Ukrainie. Ostatni runął krzyż, https://www.tvp.info/64931203/polski-kosciol-zniszczony-po-wielomiesiecznym-ostrzale [dostęp 22.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
  5. https://www.facebook.com/dess.gov.ua?__cft__[0]=AZW46KTsBIuh92mKgV-F-uSvxTq5-ikU1-qC0LxFwNEMGtXC-Q27GqSp2iJO-9Ring6gGW1FY7Hb9RCUsabzFYOec1ea7_Al88NivHFxaxu9kCu28CBkLVLp4dC0h2InmVHcVYzc-7HzonBE_86KiF43NxSiH0FQCRiJan9a9YvF9Kbbdr0RxiwzJRWRVioAbKs&__tn__=-UC%2CP-R [dostęp 22.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
  6. Institute for Religious Freedom says 500 churches, religious sites destroyed during Ukraine war, https://www.episcopalnewsservice.org/2023/02/23/institute-for-religious-freedom-says-500-churches-religious-sites-destroyed-during-ukraine-war/ [dostęp 24.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
  7. „Wymazać Naród” wstrząsający dokument o rosyjskiej zbrodni na dziedzictwie kulturowym Ukrainy, https://nid.pl/2023/01/17/wymazac-narod-wstrzasajacy-dokument-o-rosyjskiej-zbrodni-na-dziedzictwie-kulturowym-ukrainy/ [dostęp 22.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
  8. Study: Russia uses religion as weapon in Ukrainian war, https://cne.news/article/2906-study-russia-uses-religion-as-weapon-in-ukrainian-war [dostęp 24.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
  9. Czy Rosja nie niszczy obiektów sakralnych na Ukrainie? https://fakehunter.pap.pl/raport/8c87175f-c0b7-4ec4-9674-3c83e17781ea [dostęp 24.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
  10. Fejk religijny – sfabrykowane „podpalenie” cerkwi Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, https://www.ukrinform.pl/rubric-society/3693858-fejk-religijny-sfabrykowane-podpalenie-cerkwi-ukrainskiego-koscioa-prawosawnego-patriarchatu-moskiewskiego.html [dostęp 24.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10
  11. Нацрада телебачення та Рада Церков взаємодіятимуть у протидії російській пропаганді, https://www.irs.in.ua/p/145 [dostęp 22.04.2023]; Публічний діалог “Геноцидна війна росії проти України та релігія: зовнішньо- та внутрішньополітичні аспекти”, https://dess.gov.ua/publichnyy-dialoh-henotsydna-viyna-rosii-proty-ukrainy-ta-relihiia-zovnishno-ta-vnutrishnopolitychni-aspekty/ [dostęp 23.04.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 11