Kategorie bazy wiedzy
Skarga indywidualna w sprawie ochrony praw człowieka
Skarga indywidualna w sprawie ochrony praw człowieka
Ochrona prawa do wolności myśli, sumienia, wyznania czy religii jest odzwierciedlona
w traktatach systemu uniwersalnego (Organizacji Narodów Zjednoczonych). W ramach tego systemu działają organy traktatowe, do których można złożyć skargę indywidualną – inaczej zawiadomienie – przeciwko państwu, które łamie prawa człowieka, w tym prawa do wolności myśli, sumienia, wyznania czy religii. Polska jest również państwem, wobec którego istnieje możliwości składania takiej skargi. W systemie Organizacji Narodów Zjednoczonych istnieje kilka ciał traktatowych, do których istnieje możliwości składania skarg w zależności do jakiego prawa według nas zaistniało naruszenia. Takimi organami/ciałami traktatowymi są między innymi:
Komitet Praw Człowieka (CCPR) – organ powołany do rozpatrywania skarg obywateli w sprawie łamania praw człowieka wynikających z postanowień Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Skargi do Komitetu Praw Człowieka można składać w trybie przewidzianym Protokołem fakultatywnym do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, który wszedł w życie w stosunku do Polski w dniu 7 lutego 1992 r.;
Komitet przeciwko Torturom (CAT) – skargi do Komitetu przeciwko Torturom można składać na podstawie art. 22 Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania;
Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej (CERD) – skargi do Komitetu do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej można składać na podstawie art. 14 Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej;
Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW) – skargi do Komitetu do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet można składać w trybie przewidzianym Protokołem fakultatywnym do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet.
Komitetem, który z racji powziętych kryteriów – Ochrona prawa do wolności myśli, sumienia, wyznania czy religii – jest Komitet Praw Człowieka. Ten Komitet jak również pozostałe przed rozpatrzeniem zarzutów zawartych w skardze, sprawdzają czy spełnia ona kryteria dopuszczalności.
Skargę indywidualną do Komitetu może wnieść wyłącznie osoba fizyczna, która twierdzi, iż stała się ofiarą naruszenia któregokolwiek z praw zawartych w Pakcie lub Konwencji, również w zakresie prawa do wolności myśli, sumienia, wyznania czy religii. Z możliwości składania skarg we własnym imieniu nie korzystają osoby prawne, np. spółki, partie polityczne, stowarzyszenia. Istnieje również możliwość złożenia skargi zbiorowej przez kilka występujących wspólnie osób fizycznych, które stały się ofiarami podobnych naruszeń.
Ofiarą w rozumieniu omawianej kwestii jest osoba, której w sposób rzeczywisty i osobisty lub potencjalny dotyczy pogwałcenie Paktu lub Konwencji. Ofiara musi wykazać, iż działanie lub co również istotne brak działania ze strony danego państwa już negatywnie wpłynęło na korzystanie przez nią z określonego prawa, albo że taki skutek bezpośrednio jej zagraża, np. w świetle obowiązującego prawa, bądź praktyki sądowej lub administracyjnej. Dopuszczalne jest również składanie skargi w imieniu ofiar przez osoby trzecie, gdy ofiara naruszenia upoważniła do tego konkretną osobę (np. adwokata albo organizację pozarządową). Ponadto, bliscy krewni, rodzina, małżonkowie mogą wnieść skargę w sytuacji, gdy ofiara naruszenia praw nie może jej złożyć (np. nie żyje, zaginęła, została pozbawiona wolności w warunkach, które uniemożliwiają jej kontakt ze światem zewnętrznym). Skarga musi dotyczyć naruszenia praw osoby fizycznej, które miało miejsce po wejściu w życie Protokołu fakultatywnego do Konwencji (lub Paktu) albo od daty obowiązywania oświadczenia, w którym państwo uznaje kompetencje danego Komitetu do przyjmowania i rozpatrywania skarg. Należy zauważyć, że Komitety rozpatrywały również skargi, w których do naruszeń doszło przed wejściem w życie Protokołu fakultatywnego albo obowiązywania oświadczenia złożonego przez państwo, jednakże skutki tych naruszeń były widoczne dopiero po tym okresie.
Międzynarodowe systemy ochronne praw człowieka mają wspomagać systemy krajowe, ale nie mogą ich zastępować. W związku z powyższym przed wniesieniem skargi do Komitetu wymagane jest, aby ofiara naruszenia wykorzystała wszystkie dostępne krajowe środki zaradcze, które są dla ofiary naruszeń rzeczywiście, a nie tylko teoretycznie, dostępne w konkretnej sytuacji. Nie jest wymagane posłużenie się środkami o wyjątkowym charakterze (np. skargą do Rzecznika Praw Obywatelskich). Złożenie skargi umożliwia wiele międzynarodowych procedur. Jednakże, nie wolno z nich korzystać równocześnie. Komitety traktatowe z reguły nie zajmują się skargami, które są rozpatrywane lub wcześniej zostały rozpatrzone w ramach innej międzynarodowej procedury badań lub rozstrzygania sporów (np. przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka).
Komitety wydają opinie, które nie wiążą formalnie państwo. Realizacja opinii Komitetów jest możliwa przez środki zaradcze, które państwo-naruszyciel powinno podjąć. Środki zaradcze dotyczą najczęściej wskazania niezbędnych działań, które powinny doprowadzić do zmiany prawa krajowego, zadośćuczynienia ofierze lub odszkodowania. Komitety traktatowe w ramach postępowania mogą zastosować tzw. „interim measures”, czyli środki tymczasowe, których celem jest zabezpieczenie ofiary przed ewentualną szkodą jaką mogłoby wyrządzić, np. wykonanie orzeczenia organu krajowego jeszcze przed rozpoznaniem skargi przez Komitet.
BIBLIOGRAFIA:
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. Dz.U. 1977 nr 38 poz. 167.
Protokół fakultatywny do Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 16 grudnia 1966 r. w Nowym Jorku. Dz.U. 1994 nr 23 poz. 80.
Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r. Dz.U. 1989 nr 63 poz. 378.
Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r. Dz.U. 1969 nr 25 poz. 187.
Protokół Fakultatywny do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 6 października 1999 r. Dz.U. 2004 nr 248 poz. 2484.
https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CCPR/Pages/CCPRIndex.aspx
Maciej Lis, internacjolog
