Kategorie bazy wiedzy

Stan prawny w kwestii aborcji po publikacji Wyroku TK w sprawie sygn. akt K 1/20 w Dzienniku Ustaw

Luty 2021

dr Michał Skwarzyński

Stan prawny w kwestii aborcji po publikacji Wyroku TK w sprawie sygn. akt K 1/20 w Dzienniku Ustaw

Uregulowania kodeksu karnego w kwestii aborcji.

Zgodnie z Kodeksem Karnym: „Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Z kolei § 2 stwierdza: „Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłania”. Natomiast w § 3 czytamy: „Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8” (art. 152 § 1).

Natomiast zgodnie z art. 153 § 1 kk, „kto stosując przemoc wobec kobiety ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody przerywa ciążę albo przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza kobietę ciężarną do przerwania ciąży, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. W § 2 określono, że: „Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10”.

W Kodeksie Karnym jest jeszcze art. 157a, który może mieć zastosowanie wobec aborcji nieudanej, gdy dziecko przeżyje. § 1. Kto powoduje uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego są następstwem działań leczniczych, koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego. § 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która dopuszcza się czynu określonego w § 1”.

Przedmiot badań TK w sprawie K 1/20.

W dniu 22 października 2020 r. TK w sprawie sygn. akt K 1/20 uznał art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży za niezgodny z art. 38 w zw. z art. 30 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Odpowiednio są to normy chroniące: konstytucyjne prawo do życia; godność człowieka i tzw. klauzula limitacyjna, która określa w jakich przypadkach ustawodawca może ograniczyć prawa i wolności jednostki.

Tym samym po wyroku TK z porządku prawnego wyeliminowano przesłankę eugeniczną. Wyrok został opublikowany w Dzienniku Ustaw dnia 27 stycznia 2021 r., pod pozycją 175. Zatem od tego dnia wszedł on w życie.

Przed wyrokiem TK aborcja w Polsce była karalna poza trzema przypadkami. Po pierwsze, ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej; po drugie, badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu; po trzecie, zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego. Wyeliminowano wyłącznie przesłankę drugą. Określała ona, że badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne, wskazujące na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, które dekryminalizowały przestępstwo aborcji.

Przesłanki określone w  ustawie z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży nie mają charakteru zezwalającego na aborcje, a wyłącznie zawierają uchylenie bezprawności, więc karalności przestępstwa z art. 152 kk.

Oczywiste jest przy tym, że jest to kontynuacja linii orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego, np. w Orzeczeniu z dnia 28 maja 1997 r., sygn. akt K 26/96, wskazał, że „Wartość konstytucyjnie chronionego dobra prawnego jakim jest życie ludzkie, w tym życie rozwijające się w fazie prenatalnej, nie może być różnicowana. Brak jest bowiem dostatecznie precyzyjnych i uzasadnionych kryteriów pozwalających na dokonanie takiego zróżnicowania w zależności od fazy rozwojowej ludzkiego życia. Od momentu powstania życie ludzkie staje się więc wartością chronioną konstytucyjnie. Dotyczy to także fazy prenatalnej. Objęcie tej fazy życia ludzkiego ochroną konstytucyjną znajduje zresztą potwierdzenie w ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską 30 września 1991 r. Konwencji Praw Dziecka, której preambuła deklaruje w akapicie dziesiątym, nawiązując do Deklaracji Praw Dziecka, iż dziecko z uwagi na swą niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, a zwłaszcza właściwej ochrony prawnej, zarówno przed, jak i po urodzeniu”.

Trybunał Konstytucyjny nie mógł orzec inaczej, ponieważ Konstytucja RP i ustawy chronią ludzkie życie od poczęcia. Właśnie pozostałe ustawy wskazują, że taka wykładnia Konstytucji, że stoi ona na gruncie ochrony życia od poczęcia jest zasadna. W art. 2 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka, wprost wskazano, że dzieckiem się jest od poczęcia do ukończenia 18 lat – art. 2.ust. 1 prd: „W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności”. Dalej dziecko poczęte jest spadkobiercą – art. 927 § 2 kc: „jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe”.

Podkreślić należy, że kryminalizacja aborcji nie dotyczy kryminalizacji działań samej kobiety i nie jest tak, że ona ponosi za to odpowiedzialność. Kobieta nie odpowiada za dokonanie aborcji, a wyłącznie kryminalizowane są zachowania innych osób.