Kategorie bazy wiedzy

Trudna sytuacja w Sudanie Południowym cz. 2

Część 2
Południowosudańska wojna domowa ma zupełnie innych charakter niż wojna wyzwoleńcza. O ile konflikt na linii Sudan-Sudan Południowy miał podłoże religijne, o tyle po 2013 r. uaktywniły się różnice etniczne. Dinkowie byli wierni prezydentowi kraju, zaś Nuerowie stanęli po stronie wiceprezydenta. R. Machara. Obie wspólnoty etniczne stanowią 60% obywateli.

Religia w tej wojnie stała się narzędziem, na którą hierarchowie nie chcieli się zgodzić (prezydent S. Kiir zaczął się prezentować jako współczesny „Jozue”, który przyprowadził swój naród do „ziemi obiecanej”). W imię etnicznych podziałów i religii obie strony dopuszczały się okrucieństw. Cierpieli wyznawcy różnych religii.

Co ważne, gdy wzmagała się krytyka władz za przemoc ze strony chociażby Kościoła Katolickiego, drugi wiceprezydent James Wani Igga oskarżył księży o „propagowanie przemocy”. Pomimo takiego traktowania, wspólnoty religijne pozostały wierne zasadzie nawoływania do pokoju i zaprzestania przemocy. Kościoły nie dały się podzielić w kraju, gdzie zaczęty wszystko i wszystkich dzielić.

Żeby podkreślić jak wielką rolę w Sudanie Południowym odgrywa religia wystarczy, że wspomnę o procesie negocjacyjnym w 2018 r. Wtedy to chociażby Międzyrządowa Władza ds. Rozwoju (Intergovernmental Authority on Development IGAD) wezwała liderów religijnych z SSCC do pomocy w przezwyciężeniu różnic, gdyż jej się to nie udało.

Kiedy proces pokojowy utknął w „martwym punkcie” pojawił się pomysł wizyty papieża Franciszka w Sudanie Południowym. Nie udało się go zrealizować, ale doszło w kwietniu 2019 r. do spotkania papieża z prezydentem Salva Kiirem oraz wiceprezydenckimi-nominatami: Riekiem Macharą i Rebeką Nyandeng De Mabior, w Watykanie. Doszło też wtedy do bezprecedensowego wydarzenia. Papież Franciszek schylił się, ukląkł i pocałował stopy zwaśnionych przywódców. Wizyta w Watykanie miały być elementem dwudniowych rekolekcji w intencji pokoju. Uczestnikiem był też anglikański arcybiskup Canterbury, Justin Welby.

Dnia 25 grudnia 2019 r. papież Franciszek wraz z anglikańskim arcybiskupem Justinem Welby oraz pastorem Johnem Chalmersem (byłym zwierzchnikiem Szkockiego Kościoła Prezbiteriańskiego) wysłali bożonarodzeniowe życzenia do przywódców południowosudanskich. Cała trójka zaangażowała się w proces pokojowy w tym najmłodszym państwie na świecie. Wszystko wskazywało na to, że w 2020 r. dojdzie do pielgrzymki papieża do Sudanu Południowego, lecz pandemia wszystko wstrzymała.

Przemoc na tle religijnym wciąż jednak ma miejsce. Jeden z ostatnich aktów miał miejsce 27 lipca 2020 r. Wtedy to niezidentyfikowani napastnicy wtargnęli do Południowosudańskiego Kościoła Episkopalnego w diecezji Athooch (stan Jonglei). Śmierć poniosło 23 wiernych. Kolejne 20 osób zostało rannych. Sześcioro dzieci porwano jako zakładników. Takie dane podał biskup Moses Anur Ayom.

Wioska Makol Chuei miała zostać zaatakowana z dwóch stron. Potwierdzono śmierć dziekana kompleksu religijnego. 14 osób, które zginęły na miejscu, to kobiety i dzieci szukające schronienia w kościele. Miejsca kultu, jak i wioska, uległy spaleniu. Pozostałe osoby ginęły w swoich domach.
Około 90% mieszkańców stanu to chrześcijanie, lecz nakłada się na to skomplikowany podział o charakterze etnicznym. O ile w stolicy zwaśnione strony dążą do wprowadzenia zapisów porozumienia pokojowego, o tyle na prowincji dalej zdarzają się akty przemocy. Zadawnione urazy dają o sobie znać w postaci niekontrolowanej przemocy.

Na początku lipca 2020 r. do stanu Jonglei przybył wiceprezydent James Wani Igga, który na kolanach prosił liderów poszczególnych wspólnot o przyjęcie zasady pokojowego współistnienia i rozwiązywania sporów bez przemocy.
Konflikt w Jonglei ma głównie wymiar etniczny, lecz nierzadko ofiarami są przedstawiciele wspólnot religijnych zaangażowani chociażby w pomoc humanitarną dla potrzebujących. Od lat walczą przedstawiciele Dinka, Nueru i Murle. W maju doszło do serii ataków na wioski. Uzbrojeni w karabiny maszynowe napastnicy zabijali mieszkańców poszczególnych wiosek, w tym pracowników pomocy humanitarnej. Przemoc jednych napędzała przemoc kolejnych.
W lipcu 2020 r., podczas konferencji pokojowej w Jonglei, etniczna starszyzna i wiceprezydent uzgodnili utworzenie strefy buforowej oraz rozmieszczenie neutralnych sił. Chodzi o oddzielenie wspólnot po to, by nie dochodziło do kolejnych aktów przemocy.

Oficjalnie władze podają, że powodem przeciągającego się konfliktu jest kwestia społeczna: walka o bydło i pastwiska, niekontrolowane porwania dzieci, etc. Zdaniem jednak biskupa M. Ayoma ostatnie wydarzenia temu zaprzeczają. Krótko później zaatakowano wioskę Jalle, gdzie zamordowano anglikańskiego archidiakona Jacoba Amanjoka oraz trzech innych pastorów. Jego zdaniem wygląda to na celowe działania – nie wszystkim ma się podobać to, że wspólnoty religijne dążą do pokojowego rozstrzygania sporów.

Zwłaszcza młodzi obywatele, którym lata wojny zabrały jakiekolwiek perspektywy na przyszłość, widzą realizację celów tylko przez pryzmat wojny i przemocy. Pokój to dopiero początek długiej drogi do stabilizacji w kraju.  Innym problemem staje się powszechny dostęp do broni. Po latach wojen dla wielu obywateli przemoc staje się podstawowym narzędziem rozwiązywania sporów, jak i radzeniem sobie z niedoskonałością życia w niestabilnym państwie. Władze już kilka razy próbowały rozbroić obywateli, lecz z nikłym skutkiem. To wzbudza strach. O ile jedne wioski poddały się procesowi rozbrojenia, o tyle inne już nie. Stąd obawa, że argumenty siły mogą przeważyć w międzywspólnotowych relacjach.

Nie tak dawno temu, wiceminister spraw zagranicznych Deng Dau Deng Malek wezwał Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) o pomoc w rozbrojeniu oraz wsparcie ośrodków zdrowia, które są mocno obciążone i niedofinansowane. Jego zdaniem, embargo na broń skutkowało tym, że południowosudańska policja i wojsko są gorzej uzbrojeni niż zwykli cywile.

Konflikty społeczne narastają, co przekłada się na bezpieczeństwo oraz możliwość implementowania wszystkich zapisów porozumienia pokojowego. Strony konfliktu w chwili obecnej starają się wdrożyć wszystkie warunki, lecz napięcia społeczne skutkują coraz to nowymi przypadkami przemocy.

Nie możemy też zapominać o losie obywateli Sudanu Południowego, którzy musieli uciekać do sąsiednich państw. Pod koniec czerwca 2020 r., kilku emigrantów padło ofiarą ataku w Sudanie. Jeden chrześcijanin został zamordowany, a czterech kolejnych ciężko rannych. Do zdarzenia doszło 20 czerwca 2020 r. w Omdurmanie, na zachód od Chartumu. Tłum muzułman zaatakował krzycząc „Allah Akbar”. Byli uzbrojeni w noże i pałki. Napastnicy mieli grozić, że spalą całą okolicę, gdzie większość stanowią chrześcijańscy uchodźcy z Sudanu Południowego.

Incydent w Omdurmanie nie był jedynym. Nie należy go traktować jako odosobniony przypadek. Tylko w czerwcu 2020 r. doszło do serii ataków w Chartumie na tle religijnym. Dnia 6 czerwca 2020 r. jeden z imamów wezwał wiernych do „oczyszczenia dzielnicy” z południowosudańskich chrześcijan. Następnego dnia w mieście wrzało, a muzułmanie atakowali niewinnych chrześcijańskich uchodźców. Nikt nie zginął, lecz wiele osób zostało rannych. W sumie spalono aż 16 prowizorycznych schronów dla uciekinierów z Sudanu Południowego. Podobne akty przemocy są częste, jak również nawoływania imamów do przemocy skierowanej przeciwko niewiernym, przestępcom i piwowarom.

Przyjmuje się, że wskutek wojny domowej w Sudanie Południowym śmierć mogło ponieść co najmniej 400 tysięcy osób. Liczbę przesiedleńców (wewnętrznych i zewnętrznych) szacuje się na ponad 3 miliony osób. Państwo jest na skraju załamania, a obywatele zmagają się z klęską głodu. Wojna domowa skutkowała nabrzmieniem zadawnionych konfliktów etnicznych i pojawieniem się zupełnie nowych.
Tylko pokój może przynieść stabilizację.

dr Krystian Chołaszczyński – doktor nauk społecznych w zakresie nauk o polityce i magister stosunków międzynarodowych, wykładowca w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu, zastępca koordynatora Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Toruniu.

Literatura:
Adam Zygiel, Papież ucałował stopy przywódców Sudanu Południowego, 11 kwietnia 2019, https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-papiez-ucalowal-stopy-przywodcow-sudanu-poludniowego,nId,2932222, [dostęp 12.08.2020].
Beata Zajączkowska, Papież do Sudańczyków: budujmy pokój, 25 grudnia 2019, https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2019-12/papiez-do-sudanczykow-budujmy-pokoj.html, [dostęp 12.08.2020].
Daily Press Briefing by the Office of the Spokesperson for the Secretary-General, 10 lutego 2017, https://www.un.org/press/en/2017/db170210.doc.html, [dostęp dn. 12.08.2020].
Fredrick Nzwili, CNS, African religious leaders to South Sudan: ‘End the violence’, 14 września 2019, https://cruxnow.com/church-in-africa/2019/09/african-religious-leaders-to-south-sudan-end-the-violence/, [dostęp 12.08.2020].
George Obulutsa, Study estimates 190,000 people killed in South Sudan’s civil war, 26 września 2018, https://www.reuters.com/article/us-southsudan-unrest-toll/study-estimates-190000-people-killed-in-south-sudans-civil-war-idUSKCN1M626R, [dostęp 12.08.2020].
James Jeffrey, Church and Conflict in South Sudan, 3 czerwca 2018, https://reliefweb.int/report/south-sudan/church-and-conflict-south-sudan, [dostęp 12.08.2020].
Juma Peter, Gunmen attack South Sudan Anglican cathedral, killing at least 23, 4 sierpnia 2020, https://www.episcopalnewsservice.org/2020/08/04/gunmen-attack-south-sudan-anglican-cathedral-killing-at-least-23/, [dostęp 12.08.2020].
Religious Composition by Country, 2010-2050, https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/, [dostęp 12.08.2020].
South Sudan, http://www.globalreligiousfutures.org/countries/south-sudan#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2010&region_name=All%20Countries&restrictions_year=2016, [dostęp 12.08.2020].
South Sudan, International Religious Freedom Report for 2019, United States Department of State, Office of International Religious Freedom, https://www.state.gov/content/uploads/2020/05/SOUTH-SUDAN-2019-INTERNATIONAL-RELIGIOUS-FREEDOM-REPORT.pdf, [dostęp 12.08.2020].
Sudanese Christian killed in Muslim pogrom, 29 czerwca 2020, http://anglican.ink/2020/06/29/sudanese-christian-killed-in-muslim-pogrom/, [dostęp 12.08.2020].