Kategorie bazy wiedzy

Ugodowy tryb zakończenia sprawy przed ETPCz jako przesłanka wznowienia postępowania karnego

Przepis art. 540 § 3 kpk może wzbudzać problem w wykładni, jeśli chodzi o obecny model rozstrzygania spraw przed ETPCz. Skarżący ma prawo wnieść skargę o wznowienie z uwagi na treść art. 540 § 3 kpk, jeśli w jego sprawie, zapadło prawomocne orzeczenie Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Obecnie większość spraw kończy się w trybie ugody z państwem, a sam Europejski Trybunał Praw Człowieka podejmuje decyzję o skreśleniu sprawy z listy. W dniu 5 marca 2019 r. w sprawie Dolata p. Polsce skarga nr 74409/1 ETPCz orzekł, że taka sytuacja jest podstawą wznowienia.

W tym orzeczeniu ETPCz w pkt. 11 wprost wskazano, że skazanie w tej sprawie, która w istocie była dopuszczalną krytyką organu państwowego, narusza art. 10 EKPCz.

Co więcej, Trybunał na sugestie obrony i potrzeby rozstrzygnięcia tej wątpliwości co do podstaw skargi o wznowienie wskazał w pkt. 7, 12, 13, że taka forma orzeczenia ETPCz jest taką przesłanką.  Orzeczenia ETPCz z dnia 5 marca 2019 r. w sprawie Dolata p. Polsce skarga nr 74409/1, stanowi zatem swoisty precedens i określa, że podstawą do wznowienia w trybie art. 540 § 3 kpk, jest także decyzja o skreśleniu z listy, jeśli stwierdzono naruszenie praw człowieka. Zgodnie z poglądem ETPCz brak wznowienia w tak oczywistym przypadku stanowić będzie samodzielne i kolejne naruszenie konwencji, wobec tego samego skarżącego – zob. Wyrok z dnia 11 lipca 2017 r. Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Moreira Ferreira p. Portugalii skarga nr 19867/12.

Pamiętać przy tym należy, że orzeczenie ETPCz musi pozostawać w związku z orzeczeniem podlegającym wznowieniu. Postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2015 r., w sprawie sygn. akt II KO 20/15 określa, że: „Oceny „potrzeby” wznowienia postępowania w związku z rozstrzygnięciem organu międzynarodowego (art. 540 § 3 k.p.k.) dokonywać należy zawsze w realiach konkretnej sprawy i wykluczone jest automatyczne stosowanie tego przepisu w każdej sprawie, w której organ międzynarodowy rozstrzygnie o naruszeniu przez Polskę przepisów prawa międzynarodowego”. Podobny pogląd odnajdziemy w Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2009 r., w sprawie sygn. akt II KO 63/08: „każdorazowo rozważając bowiem o zasadności złożonego na tej podstawie wniosku o wznowienie, rozpoznający go sąd jest, tak zobowiązany, jak i uprawniony, do oceny, czy rzeczywiście to stanowiące jego uzasadnienie rozstrzygnięcie organu, o którym mowa w art. 540 § 3 k.p.k., stwarza potrzebę wznowienia prawomocnie zakończonego postępowania. Niewątpliwie ta potrzeba zaistnieje wówczas, gdy przedmiot rozstrzygnięcia tego organu dotyczy głównego nurtu procesu, a zakres i charakter stwierdzonych w jego toku przez ten organ uchybień – w istocie – podważa słuszność merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy”. Z kolei Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 lutego 2015 r. w sprawie sygn. akt II AKo 154/14: „rozważając zasadność wniosku o wznowienie, sąd bada, czy motywy rozstrzygnięcia tworzą potrzebę wznowienia postępowania. Potrzeba ta zachodzi, gdy przedmiot rozstrzygnięcia tego organu dotyczy głównego nurtu procesu, a zakres i charakter stwierdzonych przez ten organ uchybień podważa słuszność rozstrzygnięcia sprawy, więc nie wtedy, gdy orzeczenie organu międzynarodowego nie dotyczy istoty sprawy, jak w sprawie badanej, skoro w wyroku ETPCz chodziło o przewlekłość postępowania” [1] .

Zarówno sąd wznowieniowy, jak i sąd orzekający po ewentualnym wznowieniu postępowania i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania związany jest w danej sprawie rozstrzygnięciem organu międzynarodowego. Zgodnie bowiem z art. 46 ust. 1 EKPC Wysokie Układające się Strony zobowiązują się do przestrzegania ostatecznego wyroku Trybunału we wszystkich sprawach, w których są stronami. Przepis ten w związku z treścią art. 91 ust. 2 Konstytucji RP ma pierwszeństwo przed art. 8 § 1 k.p.k. (zob. szerzej P. Hofmański, Konwencja europejska…, s. 104 i n.; Hofmański, Sadzik, Zgryzek, Kodeks, t. 3, 2012, s. 389 i n.; S. Zabłocki [w:] Stefański, Zabłocki, Kodeks, t. 3, 2004, s. 673) [2] .

dr Michał Skwarzyński

PRZYPISY

1. Poglądy te są akceptowane w doktrynie szerzej zob. L. Paprzycki Komentarz do art. 540 kpk [w:] Kodeks Postępowania Karnego. Komentarz Aktualizowany LEX, pkt. 30. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2.  Szerzej zob. D. Świecki, Komentarz do art. 540 kpk [w:] Kodeks Postępowania Karnego. Komentarz Aktualizowany LEX, pkt. 36. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2