Kategorie bazy wiedzy
Uzasadnienie orzeczenia sądu karnego jako realizacja praw człowieka
Rozpocząć należy od celnej uwagi Sądu Najwyższego, który podkreślił, że „Uzasadnienie pełni nie tylko funkcję procesową, lecz także buduje autorytet wymiaru sprawiedliwości i kształtuje zewnętrzne przekonanie o sprawiedliwości orzeczenia, wobec czego tolerowanie w obrocie prawnym orzeczeń uzasadnionych w sposób rażąco odbiegających od reguł określonych w art. 457 i 424 k.p.k. nie jest możliwe” [1] .
Trafne jest także stanowisko Sądu Najwyższego, który twierdzi, że: „Taki sposób dokonywania ustaleń faktycznych, który pozostawia poza sferą rozważań niektóre istotne dowody i okoliczności z nich wynikające, a z innych nie wyciąga oczywistych wniosków, jest przejawem dowolnej, a nie swobodnej, oceny materiału dowodowego i stanowi naruszenie prawa procesowego” [2] .
Obecna procedura karna deprecjonuje prawo strony do logicznego uzasadnienia. Po pierwsze stosując formularze, po drugie wyłączając formalnie kontrolę nieprawidłowości uzasadnień w trybie apelacyjnym i instancyjnym. Dostrzegł to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2021 r., w sprawie o sygn. akt. III K 175/20, gdzie wskazano, że przepisy kpk zakazujące kontroli uzasadnienia orzeczenia przez Sąd Kasacyjny (więc też apelacyjny) narusza prawo strony do sądu i obrony, więc te przepisy kpk łamią prawa człowieka.
Trybunał Konstytucyjny w Wyroku z dnia 30 maja 2007 r. w sprawie sygn. akt SK 68/06 określił, że: „Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie już podkreślał w swoim orzecznictwie, że zarówno z Konstytucji, jak i z przepisów Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) wynika, że standardem minimalnym odnoszącym się do postępowania sądowego jest dwuinstancyjność.”, dalej Trybunał stwierdzał, że „Prawo do sądu w pełnym, nieuszczuplonym kształcie wymaga uzyskania czytelnego, weryfikowalnego uzasadnienia każdego rozstrzygnięcia sądu. Rezygnacja z obowiązku uzasadnienia niektórych orzeczeń może być usprawiedliwiona potrzebą ochrony innych wartości, w tym – sprawnością (efektywnością) postępowania. Zakres obowiązku uzasadniania decyzji procesowych może być różny w zależności od natury podejmowanej decyzji, która zawsze zależy od okoliczności faktycznych konkretnej sprawy. W rozpatrywanej sprawie nie został podniesiony zarzut niezgodności zaskarżonego przepisu z zasadą konstytucyjnego prawa do sądu w aspekcie równego, tj. takiego samego jak w postępowaniu pierwszo i drugoinstancyjnym, ukształtowania instrumentów gwarancyjnych w zakresie standardów informacyjnych”.
Trybunał Konstytucyjny słusznie także zauważył, że: „Większe trudności sprawia ustalenie treści wzorca konstytucyjnego dla takiej rzetelnej procedury. Pojęcie sprawiedliwości proceduralnej nie ma ściśle sprecyzowanego znaczenia. Różne koncepcje sprawiedliwości proceduralnej mają jednak wspólne jądro, sprowadzające się do:
¾ możności bycia wysłuchanym,
¾ ujawniania w czytelny sposób motywów rozstrzygnięcia, w stopniu umożliwiającym weryfikację sposobu myślenia sądu (i to nawet jeśli samo rozstrzygnięcie jest niezaskarżalne – legitymizacja przez przejrzystość), a więc unikania dowolności czy wręcz arbitralności w działaniu sądu” (wyrok TK z dnia 16 stycznia 2006 r. w sprawie sygn. akt SK 30/05).
Formularz ze swojej istoty może usuwać legitymizacje poprzez przejrzystość. Budowa uzasadnienia musi pozwalać poznać rozumowanie sądu, musi pozwalać je zrozumieć. Nie może być „urzędową tabelką”, a tak wygląda ten formularz i pozwala on pozorować uzasadnienia. Można stworzyć dokument kilkudziesięciostronicowy bez istotnej treści.
Dalej TK stwierdził w tym samym wyroku w pkt. 4.3. Uzasadnienie jako komponent konstytucyjnego prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy stwierdził, że: „podstawowe funkcje (istota) konstytucyjnego prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy ściśle wiążą się z funkcjami, które powszechnie przypisuje się uzasadnieniom sądowym. Z tego względu Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 11 kwietnia 2005 r. (sygn. SK 48/04), w sprawie uzasadnienia kasacji karnej, wyraził pogląd, że uzasadnianie orzeczeń sądowych jest decydującym komponentem prawa do rzetelnego sądu jako konstytucyjnie chronionego prawa jednostki. Uzasadnienie sądowe pełni następujące funkcje:
¾ wymusza samokontrolę sądu, który musi wykazać, że orzeczenie jest materialnie i formalnie prawidłowe oraz odpowiada wymogom sprawiedliwości;
– dokumentuje argumenty przemawiające za przyjętym rozstrzygnięciem;
– jest podstawą kontroli zewnętrznej przez organy wyższych instancji;
– służy indywidualnej akceptacji orzeczenia;
– umacnia poczucie zaufania społecznego i demokratycznej kontroli nad wymiarem sprawiedliwości;
– wzmacnia bezpieczeństwo prawne”.
Wskazuje to, że prawo do uzasadnienia Sądu I i II instancji jest prawem podmiotowym, które może być chronione skargą konstytucyjną. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że wyroku pełnego składu z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, że „uzasadnienie jako element, który musi towarzyszyć rozstrzygnięciu sądowemu, uznawane jest za konieczny składnik w świetle prawa do odwołania oraz kasacyjnego modelu postępowania przed sądem drugiej instancji”. Zatem wymogi konstytucyjne uzasadnienia w sprawach karnych muszą być spełnione, a istota formularza zasadniczo to wyklucza.
dr Michał Skwarzyński
PRZYPISY
- Wyrok SN z dnia 2003.11.04, V KK 74/03, Prok.i Pr. 2004/3/13. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
- Wyrok SN z dnia 7 czerwca 2005 r., w sprawie sygn. akt IV KK 29/05, OSNwSK 2005/1/1078. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
