Kategorie bazy wiedzy

Wolność religijna dziecka przebywającego w grupie destrukcyjnej cz. II

Korzystanie przez dziecko z wolności religijnej uzależnione jest od kilku czynników. W pierwszej kolejności, prawa dziecka limitowane są przez uprawnienia przysługujące jego rodzicom i opiekunom prawnym, po drugie zaś istotną rolą odgrywają również jego przymioty osobiste. Zarówno Konstytucja RP z 1997 r. (art. 48 ust. 1), jak również Konwencja o prawach dziecka (art. 14), powołują się na stopień rozwoju (dojrzałości dziecka). Tym zagadnieniom, poświęcone zostały wcześniejsze opracowania (patrz: Dziecko jako podmiot wolności religijnej cz. I i II; Wolność religijna rodziców w zakresie wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami cz. I i II). W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę na zagrożenia jakie dla wolności nieletniej osoby niesie przynależność do grup destrukcyjnych motywowanych treściami transcendentnymi.

Działania grup destrukcyjnych wobec dzieci mogą wyczerpywać znamiona naruszenia ich dóbr osobistych, takich jak: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek czy tajemnica korespondencji (art. 23 k.c.). Ponadto w grę mogą wchodzić działania z tytułu czynów niedozwolonych, sprecyzowane w tytule VI k.c.

W przypadku naruszenia dóbr osobistych art. 24 k.c. stanowi, że ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Kiedy osobą pokrzywdzoną jest małoletni, zastosowanie mają odpowiednie przepisy k.p.c. Prawodawca wyodrębnia tzw. zdolność sądową i zdolność procesową. Zdolność sądowa to możliwość występowania w procesie jako strona, a posiada ją każda osoba fizyczna (art. 64 § 1. k.c.). Dzieje się tak niezależnie od tego, czy występuje osobiście czy przez swojego reprezentanta. Z kolei zdolność do czynności procesowych (zdolność procesowa) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba fizyczna o ograniczonej zdolności do czynności prawnej (po 13. roku życia) ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie (art. 65 k.c.), np. z tytułu umowy o pracę. Z kolei osoba fizyczna poniżej 13. roku życia bądź pozbawiona z innych powodów zdolności do czynności prawnych, może podejmować czynności procesowe tylko przez swojego przedstawiciela ustawowego. Kwestie związane z reprezentowaniem małoletniego przez przedstawicieli ustawowych oraz inne podmioty, regulują przepisy k.r.o. Zgodnie z treścią art. 98 k.r.o., to rodzice pełnią tę rolę wobec dziecka (uprawnienia te przynależą także opiekunom prawnym). Mogą oni działać wspólnie bądź odrębnie. Ograniczenia występują w sytuacjach, gdy postępowanie dotyczy spraw między dziećmi pozostającymi pod ich władzą oraz w sytuacjach, gdy chodzi o czynność prawną pomiędzy dzieckiem a jednym z rodziców bądź jego małżonkiem. Zgodnie z dyspozycją zawartą w k.r.o. nie mogą oni wtedy reprezentować interesów dziecka (art. 98 k.r.o.),wówczas reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd. (art. 99 k.r.o.) Obok przedstawicieli ustawowych czy kuratora, dziecko może być reprezentowane przez swojego pełnomocnika, jak również przez pełnomocników ustanowionych przez jego przedstawicieli ustawowych.

Istnieje cała gama sytuacji, mogących zaistnieć w grupie destrukcyjnej, regulowanych przez przepisy prawa karnego. Kodeks karny przewiduje określone sankcje za przestępstwa dokonane względem osoby małoletniej. Charakter popełnianych czynów może oddziaływać zarówno na psychikę dziecka, jak i na jego integralność cielesną. Sprawcami zaś mogą być zarówno członkowie grupy destrukcyjnej, jak i osoby sprawujące władzę rodzicielską. W przepisach k.k. zawarte są regulacje, które wprost dotyczą czynów dokonanych wobec osoby małoletniej oraz tych, które mogą być skierowane na każdego, w tym na osobę małoletnią. Wśród przestępstw popełnianych wobec osoby nieletniej należy wymienić m.in.: namowę lub pomoc w targnięciu się na własne życie (art. 151 k.k.); spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.), naruszenie czynności narządu ciała lub spowodowania rozstroju zdrowia trwającego nie dłużej niż 7 dni, gdy sprawcą jest osoba najbliższa dla pokrzywdzonego, który zamieszkuje wspólnie ze sprawcą (157 § 4 k.k.); narażenie na niebezpieczeństwo (art. 160 § 1,3 k.k.); zmuszanie przemocą lub groźbą bezprawną osoby do określonego zachowania (art. 191 § 1 k.k.); czynności seksualnej z małoletnim poniżej 15. roku życia, pornografii z udziałem małoletniego (art. 200 k.k.); kazirodztwa (art. 201 k.k.); znęcania się (207 k.k.); rozpijania małoletniego (art. 208 k.k.); uprowadzenia małoletniego lub nieporadnego (art. 211 k.k.).

Częstą sytuacją, która występuje w przypadku przebywania dziecka wraz z rodzicami w grupie destrukcyjnej są zaniedbania w zakresie realizowania obowiązku edukacyjnego, który może być wypełniony przez wychowanie przedszkolne, obowiązek szkolny oraz obowiązek nauki. Rodzice, będący pod wpływem grupy, decydują się na nieposyłanie dzieci do szkoły, aby wykluczyć ich kontakty z otoczeniem. Obowiązujące prawodawstwo daje im co prawda możliwość przeprowadzania edukacji pozaszkolnej na pewnym etapie rozwoju dziecka, jednakże i w takiej sytuacji powinni spełnić określone formalności. Konstytucja zapewnia każdemu prawo do nauki (art. 70 ust. 1). Ponadto, zgodnie z KoPD, prawo to przynależy dziecku (art. 28 ust. 1). Rodzicom przysługuje wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne oraz ich zakładania (art. 70 ust. 3 Konstytucji). W systemie edukacji na rodzicach spoczywają jednakże określone obowiązki, które skorelowane są z uprawnieniami dziecka.

Małoletni ma prawo czynnie uczestniczyć w toczących się postępowaniach dotyczących jego osoby. Wynika to m.in. z art. 72 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Konstytucji), zgodnie z którym w toku ustalania praw dziecka zarówno organy władzy publicznej, jak też osoby odpowiedzialne za dziecko są zobowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. Uprawnienia w tym zakresie zostały skonkretyzowane w art.12 Konwencji o prawach dziecka, gdzie zobowiązano władzę publiczną do tego, aby zapewnić dziecku – zdolnemu do kształtowania swoich poglądów – prawo do ich swobodnego wyrażania we wszystkich sprawach dotyczących jego osoby, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku i dojrzałości dziecka. W tym celu należy zapewnić dziecku możliwość wypowiadania się –bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu – w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym, które go dotyczy.

Interesy dziecka w postępowaniu sądowym mogą być również bronione przez Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz organizacje społeczne. Organy te mają kompetencje do brania udziału w postępowaniach dotyczących ochrony praw dziecka. Instytucja Rzecznika Praw Dziecka w Polsce ma służyć ochronie jego praw, z poszanowaniem odpowiedzialności praw i obowiązków rodziców. Z kolei Rzecznik Praw Obywatelskich chroni wolności i prawa człowieka i obywatela, a w sprawach dzieci współpracuje z Rzecznikiem Praw Dziecka. Organizacja społeczna może wziąć udział w postępowaniu sądowym pod warunkiem, że jego zakres mieści się w obrębie jej celów statutowych.

Ochronę praw dziecka przebywającego w grupie destrukcyjnej należy rozpatrywać na dwóch płaszczyznach, które uzależnione są od tego, czy wraz z dzieckiem przebywają w niej jego rodzice, czy też nie. W sytuacji, gdy samo dziecko wiąże się z grupą, działania rodziców wsparte pomocą instytucji państwowych mogą przenieść pożądany efekt. O wiele trudniej jest chronić interesy dziecka w przypadku, gdy to jego rodzice są członkami takiej grupy i pozostają pod jej wpływem. Dziecko może pozostawać w grupie wbrew własnej woli, a rodzice realizując uprawnienia do wychowania go zgodnie z własnymi przekonaniami, ignorują jego zdanie.

Ponadto, aby udoskonalić system ochrony praw dziecka, można rozważyć wprowadzenie praktycznych rozwiązań, skorelowanych ze świadomością samych zainteresowanych. Wprawdzie rozwój technologii teleinformatycznych ułatwia dostęp do informacji, jednakże dzieci bardzo rzadko wykorzystują te narzędzia do poszukiwania specjalistycznej wiedzy prawniczej. Ponadto wiadomości przekazywane dzieciom w ramach lekcji wychowawczych w szkole bardzo często są mało merytoryczne. Nauczyciele bez prawniczego wykształcenia najczęściej informują, ale nie wyjaśniają. Dlatego też można zastanowić się nad wprowadzeniem specjalnego programu, podczas którego praktycy odwiedzaliby szkoły i w ramach otwartych prelekcji przekazywali fachową wiedzę.

prof. Marek Bielecki