Kategorie bazy wiedzy

Wolność religijna rodziców w zakresie wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami cz. I

Wolność religijna rodziców w zakresie wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami cz. I

„Rodzice, ponieważ dali życie dzieciom, mają pierwotne, niezbywalne prawo i pierwszeństwo do wychowania potomstwa i dlatego muszą być uzna¬ni za pierwszych i głównych jego wychowawców.” – Karta Praw Rodziny – Przedruk 7, „L’Osservatore Romano” nr 10 – wersja polska – październik 1983

I. Troska o prawa rodziców jako przedmiot zainteresowania prawodawcy świeckiego i kościelnego. Uwagi wstępne

Rodzice, na mocy ustawy zasadniczej, są podmiotem wolności religijnej. Zakres przysługujących im z tego tytułu praw, koncentruje się w głównej mierze na wychowaniu dzieci zgodnie z ich przekonaniami religijnymi, filozoficznymi, oraz wyznawanymi zasadami moralnymi (art. 53 ust. 3 w zw. z art. 48 ust, 1. – Konstytucji). Uprawnienia te przysługują również opiekunom prawnym, którzy w sposób stały lub czasowy sprawują pieczę nad osobą dziecka. Rola rodziców doceniana jest zarówno w prawodawstwie świeckim, jak również kościelnym. Warto zauważyć, że te dwa systemy prawne są w znacznej mierze ze sobą kompatybilne, jeżeli chodzi o rolę jaką winni odgrywać rodzice w procesie wychowania.

Obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego (KPK), promulgowany w 1983 r. przez papieża Jana Pawła II, kilkukrotnie podkreśla rolę rodziców w procesie wychowania. W kan. 226 § 2 stwierdza się, że rodzice: „[…] ponieważ dali dzieciom życie, mają bardzo poważny obowiązek i prawo ich wychowania. Stąd też na pierwszym miejscu do chrześcijańskich rodziców należy troska o chrześcijańskie wychowanie dzieci, zgodnie z nauką przekazywaną przez Kościół”. Zatem wychowanie należy pojmować nie tylko w kategoriach uprawnienia, ale także obowiązku. Powyższa norma odpowiada rozważaniom, przyjętym w art. 14 Konwencji o prawach dziecka, gdzie rodzice mają ukierunkowywać dzieci w korzystaniu z przysługujących im praw. Wychowanie ujmowane w kategorii praw i obowiązków, pojawia się również w kan. 793 § 1, który stanowi, że: „Rodzice oraz ci, którzy ich zastępują, mają obowiązek i zarazem prawo wychowania potomstwa. Rodzice katoliccy mają ponadto obowiązek i prawo dobrania takich środków i instytucji, przy pomocy których, uwzględniając miejscowe warunki, mogliby lepiej zadbać o katolickie wychowanie swoich dzieci”.

W tym samym roku co KPK, Stolica Apostolska proklamowała również Kartę Praw Rodziny (KPR). Dokument opracowany przez Stolicę Apostolską zawiera bardzo wiele fragmentów, które mogą stanowić punkt odniesienia zarówno dla prawodawcy świeckiego, jak i dla samych rodziców, którzy troszcząc się o dziecko okazują szacunek dla jego praw oraz przyrodzonej godności, która jest wartością przynależną każdej istocie ludzkiej. Pomimo tego, że KPR ma niemal 40 lat, bardzo wiele kwestii, które są w niej uregulowane, stanowi obecnie ożywiony przedmiot dyskusji. Analiza regulacji normatywnych poprzez pryzmat KPR, która będzie przeprowadzona w dalszej części opracowania, pozwoli spojrzeć na ten dokument, jako na zbiór uniwersalnych reguł, obowiązujących całą wspólnotę ludzką, niezależnie od deklarowanych poglądów.

Spojrzenie na ochronę praw rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z ich przekonaniami wymaga uwzględnienia kilku perspektyw. Niewątpliwie podstawową kwestią będzie udzielenie przez prawodawcę odpowiednich gwarancji na poziomie normatywnym. Z kolei właściwe regulacje normatywne powinny obejmować zarówno kontakty rodziców z szeroko pojmowaną władzą i instytucjami, które ją reprezentują, jak również obszar relacji interpersonalnych. Dotyczą one uprawnień w stosunku do osób trzecich, mogących ingerować w proces wychowawczy, ale także korelacji wzajemnych interesów z osobą dziecka, w stosunku do której realizowane są akty władzy rodzicielskiej.

https://unsplash.com/

II. Wychowanie a model rodziny. Perspektywa polska na tle standardów międzynarodowych

Rozdarta ideologicznie Europa, prezentuje różne modele podejścia do instytucji rodziny i małżeństwa, jak i do modelu wychowania. Na jednym biegunie usytuowane są państwa, w których małżeństwo jest związkiem mężczyzny i kobiety. Z kolei druga grupa podmiotów dopuszcza w swym prawodawstwie możliwość zawierania małżeństw przez pary jednopłciowe. Stosunek prawodawcy do instytucji małżeństwa wpływa również na ewentualną możliwość adopcji dzieci przez pary homoseksualne. Kwestia propagowanego modelu rodziny, nie pozostaje również bez wpływu na kształt wychowania, które otrzymują dzieci. W polskich realiach, art. 18 Konstytucji określa podejście do instytucji małżeństwa jako związku mężczyzny i kobiety. Dopóki więc konstytucja nie zostanie zmieniona, małżeństwa jednopłciowe nie mogą być w Polsce zalegalizowane. Podejmowane są próby „omijania” powyższej zasady, poprzez możliwość uzyskiwania skutków prawnych dla tego typu związków, które zostały zawarte w państwie zezwalającym na taką możliwość. Dotychczas, większość polskich sądów, chociaż nie wszystkie, odmawia uznawania konsekwencji prawnych powyższych czynności. W ostatnim czasie wiele wątpliwości wzbudziła kwestia transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia, w którym jako rodzice miałyby być wpisane osoby tej samej płci. Z uwagi na jednolitość stanowiska sądów administracyjnych w tymże zakresie, Naczelny Sąd Administracyjny 2 grudnia 2019 r., podjął stosowną uchwałę. Zgodnie z jej treścią transkrypcja takiego aktu urodzenia godzi w polski porządek prawny. W uzasadnieniu uchwały NSA stwierdził, że: „Klauzula porządku publicznego gwarantuje zatem ochronę krajowego porządku prawnego przed jego naruszeniem w postaci nadania skuteczności (uznania) aktu stanu cywilnego nieodpowiadającemu fundamentalnym zasadom porządku prawnego.

Należy zauważyć, że w chwili obecnej obowiązujące w Polsce standardy prawa międzynarodowego nie wykluczają możliwości zawierania małżeństw jednopłciowych, pozostawiając jednak kompetencje do decydowania w tym zakresie prawodawcy krajowemu. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przeszło ewolucję w kwestiach dopuszczalności zawierania małżeństw par homoseksualnych. Początkowo Trybunał konsekwentnie stał na stanowisku, że prawo do zawarcia małżeństwa przypisane jest dla osób o odmiennej płci. Z czasem jednak pogląd ten uległ zmianie.

Polska ustawa zasadnicza wyklucza w obecnym kształcie możliwość uznania skutków prawnych małżeństw jednopłciowych, ponadto nie uznaje się związków partnerskich. Wraz z Polską w Unii Europejskiej związków takich nie uznają: Bułgaria, Łotwa, Litwa, Rumunia i Słowacja. Małżeństwa osób tej samej płci mogą być z kolei zawierane w następujących państwach Unii: Austria, Belgia, Hiszpania, Szwecja, Portugalia, Dania, Francja, Luksemburg, Irlandia i Finlandia. W krajach, w których zalegalizowano homoseksualne związki małżeńskie, istnieje prawo do adopcji dzieci przez te pary. W niektórych państwach, gdzie rejestrowane są jednopłciowe związki partnerskie, zezwala się na adopcję.

W opinii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka państwo powinno szanować przekonania rodziców, bez względu na to czy są to przekonania religijne, czy filozoficzne, przez cały system kształcenia dzieci. Obowiązek ten jest szeroki i ma zastosowanie do sprawowania wszystkich funkcji, wynikających ze sprawowania władzy rodzicielskiej. Ponadto uprawnienia obejmują zarówno rodziców wychowujących dzieci w tradycyjnych rodzinach, jak również w innych przypadkach. O tym czy rodzic może decydować o kształcie wychowania własnego dziecka, decyduje fakt posiadania praw rodzicielskich względem jego osoby.

https://pixabay.com/

III. Czynniki determinujące prawa rodziców

Wychowanie ma zmierzać do ukształtowania młodego człowieka zgodnie z wolą jego rodziców i opiekunów prawnych. Nie jest to prawo bezwzględne i obwarowane może być ograniczeniami w postaci: przesłanek, determinujących korzystanie z wolności religijnej, określonych w art. 53 ust. 5 Konstytucji; autonomii dziecka oraz realizacji przez państwo swoich podstawowych funkcji.

Co do dwóch pierwszych grup ograniczeń, ich charakterystyce poświęcono więcej uwagi w opracowaniach dotyczących wolności religijnej dziecka. Warto jednakże o nich przynajmniej wspomnieć, z uwagi na jasność prowadzonego wywodu.

Wolność sumienia i religii podlega ograniczeniom tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób. Ponadto ograniczeń tych można dokonywać wyłącznie w formie ustaw, oraz w zakresie nienaruszającym jej istoty (art. 53 ust. 5 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji).

W okresie pandemii istnieje bardzo ożywiona dyskusja dotycząca, charakteru wprowadzanych ograniczeń właśnie z perspektywy powyższych przesłanek. Problem dotyczy w zasadzie kwestii formy wprowadzonych regulacji. Jak wskazano bowiem, Konstytucja przewiduje ustawową formę regulacji, co oznacza w praktyce, że kwestie wolności religijnej, mogą być ograniczone obok ustawy wyłącznie aktami prawnymi wyższego rzędu, tzn. umową międzynarodową i Konstytucją. Tymczasem wszelkie ograniczenia wprowadzane są w drodze rozporządzeń Ministra Zdrowia oraz Rozporządzeń Rady Ministrów. Powoduje to, że zarówno część doktryny, ale także polskie sądy kwestionują legalność wprowadzanych ograniczeń. Przykładem może być Postanowienie Sądu Rejonowego w Siedlcach z dnia 29 września 2020 r. , I W 924/20. Treść powyższego judykatu dotyczyła wprawdzie wolności poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 52 Konstytucji), niemniej jednak rozstrzygnięcie, w którym sąd uznał, że niedopuszczalne jest wprowadzenie ograniczeń w drodze rozporządzenia, może mieć zastosowanie również do wolności religijnej.

Jeżeli chodzi o autonomię dziecka, która gwarantuje mu możliwość podejmowania suwerennych decyzji w opozycji do woli rodziców, to należy przypomnieć, że prawodawca uzależnia ten fakt od stopnia dojrzałości dziecka. Dojrzałości, którą każde dziecko osiąga w indywidualnym dla siebie tempie.

Ostatnim czynnikiem, determinującym prawa rodziców i opiekunów prawnych do wychowywania dziecka zgodnie ze swoją wolą i przekonaniami, są prerogatywy państwa, które realizując swe funkcje może wkraczać w obszar relacji rodzic-dziecko. W grę wchodzą szczególnie sprawy z zakresu edukacji, gdzie władza z góry zakłada określony kanon wartości i treści jaki ma być przekazany dziecku w procesie nauczania. Należy jednakże podkreślić, że również ten obszar nie pozostaje wolny od wpływu rodziców. Istnieją bowiem instrumenty prawne, które rodzice mogą wykorzystać w sytuacji, gdy proponowane treści nauczania będą naruszać ich system wartości.

Podsumowanie

Prawo do wychowania dziecka zgodnie z przekonaniami rodziców należy utożsamiać z wolnością sumienia i religii, która im przysługuje. Z racji wyjątkowej roli jaką pełni rodzina w procesie kształtowania osobowości młodego człowieka, stanowi ona przedmiot zainteresowania zarówno świeckiego, jak i kościelnego prawodawcy. Ponadto punktem odniesienia dla wszystkich decyzji podejmowanych w stosunku do osoby dziecka są jego prawa. Dziecko korzysta z nich na określonych warunkach i po spełnieniu sprecyzowanych wymagań, dotyczących m.in. jego wieku oraz stopnia rozwoju. Ponadto rodzice i opiekunowie prawni, korzystając z wolności religijnej, podlegają ograniczeniom jakie wynikają z treści ustawy zasadniczej oraz roli jaką odgrywa państwo w kształtowaniu modelu wychowania młodego pokolenia.

prof. Marek Bielecki

Zdjęcia:
[1] – źródło: https://unsplash.com/
[2] – źródło: https://pixabay.com/