Kategorie bazy wiedzy

Wolność religijna rodziny w nauczaniu Kościoła katolickiego – wybrane aspekty

Rodzina jako podstawowa komórka społeczna stanowi przedmiot zainteresowania zarówno państwa, jak i Kościoła katolickiego. W rodzinie kształtują się postawy młodych osób, które później wykorzystywane są w dorosłym życiu. Nie do przecenienia jest również rola rodziny w kształtowaniu osobowości i cech charakteru jej poszczególnych członków. Szczególna odpowiedzialność spada na rodziców, którzy realizują prawo i obowiązek wychowywania swoich dzieci. Zarówno prawodawca świecki, jak i kościelny wielokrotnie daje wyraz szacunku dla tej instytucji. Warto chociażby przytoczyć regulacje zawarte w Konstytucji RP gdzie w art. 18 stwierdza się, że małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Dobro rodziny stanowić winno również punkt odniesienia dla współdziałania państwa z kościołami i związkami wyznaniowymi (art. 25 ust. Konstytucji RP).

Kościół katolicki, wspiera tradycyjny model rodziny oparty na instytucji małżeństwa kobiety i mężczyzny. Rodzinna powinna mieć zapewnione odpowiednie wsparcie państwa w kwestiach materialnych, jak i duchowych, aby prawidłowo zaspokajać swoje potrzeby.

Nauczanie papieskie afirmuje instytucję rodziny i proklamuje jej prawa. 10 lutego 1880 r., została ogłoszona encyklika papieża Leona XIII – Arcanum Divinae Sapientiae (A.D.S.), poświęcona małżeństwu chrześcijańskiemu. Papież zwraca uwagę na to, że źródłem i początkiem rodziny, a zarazem całej społeczności ludzkiej jest małżeństwo, które powinno być zawierane przez mężczyznę i kobietę (n. 5 – 17 A.D.S.).

O konieczności trwałości małżeństw naucza również Pius XI w encyklice Casti Conubi. Nierozerwalność małżeństw stanowi źródło poczciwego życia i czystości obyczajów. Zachowanie tych wartości zapewnia szczęście państwu. Władza państwowa nie może ingerować w ustrój rodziny, powinna jednakże zagwarantować takie warunki społeczne i gospodarcze, aby ojcowie rodzin mogli tyle zarobić, aby zapewnić całej rodzinie konieczne utrzymanie. Tożsamość zadań spoczywających na rodzinie i Kościele odnośnie do wychowania dzieci, Pius XI podkreśla w encyklice Divini Illius Magistri.

Z tej racji, że Kościół i rodzina pochodzą od Boga, realizują podobne posłannictwo. Na rodzinie spoczywa prawo i obowiązek wychowania potomstwa. Jest to uprawnienie o pierwotnym charakterze, którego nikt nie może pozbawić rodziny, również władza państwowa. Wychowanie należy do rodziny i Kościoła, a nie do państwa.

Paweł VI, uwzględniając nauczanie Soboru Watykańskiego II, w encyklice Humanae Vitae, naucza o nierozerwalnym związku między miłością małżeńską a przekazywaniem życia. Odpowiedzialne rodzicielstwo polega na tym, że małżonkowie uznają swe obowiązki wobec Boga, siebie samych, rodziny i społeczeństwa (n. 10 E.V.).

Konieczność przekazywania depozytu wiary spoczywa na rodzicach, podkreśla Franciszek w encyklice Lumen fidei. Szczególną opieką należy otoczyć młodzież, przeżywająca skomplikowany, bogaty i ważny okres w swym życiu. Młodzi ludzie muszą czuć bliskość i troskę rodziny oraz wspólnoty kościelnej w drodze dojrzewania w wierze (n. 53).

Nauczania papieskie o rodzinie, zawarte zostało nie tylko w encyklikach. W innych dokumentach również zwraca się uwagę na doniosłą rolę jaką w społeczeństwie ogrywa ta instytucja.

Adhortacja apostolska Pawła VI Evangelii nuntiandi (E.n.), koncentruje się na związku między rodziną a Kościołem. Dostrzeżona została tu misja rodziny w obszarze apostolatu świeckich, gdzie wszyscy jej członkowie winni się zaangażować w to dzieło, w sposób odpowiedni do wieku i posiadanych zdolności. Rodzina ma stać się „głosicielką Ewangelii” dla innych rodzin, jak również dla otoczenia, w którym funkcjonuje ( n. 71 i 72 E.n.). Jan Paweł II bardzo często zabierał głos w sprawie konieczności dowartościowania roli rodziny. W adhortacji apostolskiej Redemtoris Custos, nawiązuje do roli świętej Rodziny. Papież podkreśla fakt, że współczesna rodzina otrzymuje misje strzeżenia objawienia i przekazywania miłości. Rodziny upodabniając się do świętej Rodziny winny stworzyć „Kościół domowy”, w którym będzie wzrastać wiara i miłość (n. 7).

W całości zagadnieniom dotyczącym rodziny, został poświęcony tekst adhortacji Jana Pawła II Familiaris consortio. Dokument ten w pierwszej kolejności dostrzega wartość rodziny i małżeństwa, które stanowią jedno z najcenniejszych dóbr ludzkości. Papież formułuje w adhortacji katalog praw przysługujących rodzinie. Obejmuje m.in. prawo do; stałości więzi i instytucji małżeństwa; wyznawania własnej wiary i stawania w jej obronie czy wychowania dzieci wedle własnych tradycji i wartości religijnych i kulturowych, przy pomocy koniecznych środków, narzędzi oraz instytucji; ( n. 46 F.C.).

Konsekwencją ogłoszenia adhortacji F.C., było opracowanie przez Stolicę Apostolską Karty Praw Rodziny (KPR). Dokument ten powstał na życzenie Synodu Biskupów, który był poświęcony zadaniom rodziny chrześcijańskiej we współczesnym świecie. Celem KPR, jest przedstawienie wierzącym i niewierzącym tego, jak Kościół postrzega rodzinę i jej prawa. W kompetencjach rodziny mieści się przekazywanie wartości kulturalnych, etycznych, społecznych, duchowych i religijnych, które są istotne zarówno dla rozwoju jej poszczególnych członków, jak również sprzyjają rozwojowi społeczeństwa. Zarówno władze krajowe, jak również organizacje międzynarodowe, powinny czynić wszystko, aby zabezpieczyć potrzeby rodziny na płaszczyźnie: politycznej, ekonomicznej, społecznej i prawnej (Wstęp – KPR).

W 1994 r. Jan Paweł II, skierował do rodzin list pt. Gratissimam sane. W świetle tego dokumentu, rodzina jest drogą Kościoła. Drogą pierwszą i najważniejszą, szczególną, jedyną i niepowtarzalną tak jak niepowtarzalny jest człowiek (n. 2 G.s.). Jak dawniej, tak i obecnie rodzinę postrzega się jako podstawowy wyraz społecznej natury człowieka. Papież podkreśla doniosłość roli jaką w rodzinie odgrywa kobieta i mężczyzna. Rodzina jest społecznością wspólnego bytowania – comunio personarum (n.7 G.s.). Nie ma więc żadnej różnicy w posłannictwie męża i żony oboje są tak samo ważni. Jako podstawowa najmniejsza komórka społeczna, rodzina domaga się od społeczeństwa poszanowania jej praw. Jan Paweł II podkreśla, że rodzina oczekuje w pierwszej kolejności uznania swej tożsamości i podmiotowości.

W adhortacji apostolskiej Evangelii Gaudium (E.G.) papieża Franciszka, również znajdą się odniesienia do rodziny chrześcijańskiej. Zwraca się tu uwagę na to, że rodzina przechodzi obecnie głęboki kryzys kulturowy podobnie jak inne wspólnoty i więzi społeczne (n. 66 E.G.). Zagrożeniem dla tożsamości rodziny jest postmodernistyczny i zglobalizowany indywidualizm, który sprzyja stylowi życia deformującemu więzi w jej obrębie. Rolą chrześcijan jest troska o drugiego człowieka i z satysfakcją Franciszek postrzega inicjatywy mające na celu ochronę praw oraz budowanie postępu społecznego i kulturalnego (n. 67 E.G.).

Również w Kodeksie Prawa Kanonicznego, prawodawca kościelny stanowi, że osoby żyjące w stanie małżeńskim mają szczególny obowiązek przyczyniać się do budowania Ludu Bożego przez małżeństwo i rodzinę. Winni to czynić w sposób, który jest zgodny z ich powołaniem. Rodzice zaś, ze względu na to, że dali dzieciom życie, mają poważny obowiązek i prawo do ich wychowywania (kan. 226).

Kościół katolicki otacza rodzinę szczególna troską. Jest to podstawowa komórka społeczna, która stanowi fundament Kościoła i państwa. W związku z tym obie zbiorowości, doczesna i duchowa, winny zagwarantować rodzinie prawa pozwalające jej na godny rozwój. W nauczaniu Kościoła konsekwentnie zwraca się uwagę na to, że źródłem i początkiem rodziny chrześcijańskiej jest małżeństwo kobiety i mężczyzny, dlatego też wszelkie próby ingerowania w istotę tej instytucji należy uznać za niedozwolone. Małżonkowie zobowiązani są do wzajemnej troski o dobro rodziny i wychowywanego potomstwa. Kościół podkreśla również to, iż to rodzice posiadają pierwotne prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Żadna instytucja nie może narzucać takie modelu wychowania i edukacji, który byłby sprzeczny z oczekiwaniami rodziców i opiekunów prawnych. Analizując nauczanie Kościoła katolickiego, można dostrzec ewolucję w postrzeganiu roli mężczyzny i kobiety. O ile jeszcze w encyklikach papieży z początku XX w., zwraca się uwagę na dominującą rolę ojca, któremu żona winna okazywać posłuszeństwo. To obecnie podkreśla się tożsamość ról jaką pełnią obydwoje małżonkowie.

prof. Marek Bielecki