Kategorie bazy wiedzy
Wpływ kryzysu gospodarczego na zaostrzanie retoryki antychrześcijańskiej w Turcji 2021-2022
Eksperci zajmujący się kwestiami związanymi z polityką zagraniczną i wewnętrzną współczesnej Turcji coraz częściej podkreślają widoczną od kilku lat – poczynając od przejęcia władzy w Ankarze przez Partię Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) Recepa Tayyipa Erdoğana w 2002 roku, poprzez represje po puczu wojskowym w 2016 roku – zmianę stanowiska władz tureckich dotyczącą politycznej roli islamu. Jak wskazują raporty różnych organizacji zajmujących się wolnością religijną[1], prezydent Erdoğan, ze swoją neo-otomańską polityką zagraniczną, zrezygnował z idei laickości państwa Atatürka i stara się przedstawiać Turcję jako sunnickie mocarstwo regionalne. Zaowocowało to interwencjami wojskowymi w Libii, Syrii i w czasie wojny pomiędzy Armenią a Azerbejdżanem, gdzie przywódca turecki angażował się w lokalne sojusze z dżihadystami i najemnikami. Przekształcenie Hagia Sophia oraz bizantyjskiego kościoła w Chora z muzeów w meczety jest najbardziej wymownym i symbolicznym przykładem zmiany charakteru państwa tureckiego, w którym polityczny islam odgrywa coraz bardziej znaczącą rolę. Antychrześcijańskie ataki i retoryka ze strony władz tureckich; brak praw lub uznania dla mniejszości religijnych – w tym odłamów islamu – a także ateistów i agnostyków, wpływają na coraz większy brak społecznej tolerancji religijnej dla wspólnot chrześcijańskich o wielowiekowej tradycji takich jak: Ekumeniczny Patriarchat Konstantynopola czy Apostolski Kościół Ormiański, a zwłaszcza dla wspólnot protestanckich, w mniejszym stopniu katolickich. Również wspomniane wcześniej mniejszości muzułmańskie takie jak choćby alewici (zwani również jako alawici tureccy) – wyznawcy islamskiego systemu religijno-etycznego, stanowiący 20-30% ludności Turcji, a etnicznie będący Turkami, Kurdami, Zaza, Turkmenami lub Azerami – są postrzegani jako zagrożenie przez rząd turecki, szczególnie po nieudanym puczu z 2016 roku[2]. Można także zaobserwować zmniejszanie się wolności religijnej w regionach sąsiadujących i będących w kręgu zainteresowania państwa tureckiego: Bałkanach (Albanii, Bośni i Hercegowinie, Kosowie), Azerbejdżanie oraz w północnej części wyspy Cypr. Obszary te ponoszą ciężar ekspansjonistycznych interesów Turcji[3].
Pandemia COVID-19 negatywnie wpłynęła na kondycję gospodarki tureckiej, jednak był to jeden z wielu czynników, który doprowadził do pogorszenia sytuacji finansowej Ankary. Już w 2018 roku można było zauważyć załamanie się tureckiego modelu wzrostu gospodarczego, polegającego na utrzymywaniu wysokiego poziomu inwestycji finansowanych, co powodowało rosnące zadłużenie zagraniczne. Nie przeprowadzono odpowiednich zmian w tym względzie, pomimo tymczasowej poprawy sytuacji gospodarczej w 2019 roku, spowodowanej korzystnymi trendami światowymi oraz podwyżką stóp procentowych przeprowadzoną przez Centralny Bank Republiki Tureckiej (CBRT). Z takiego stanu rzeczy niezadowolony był prezydent Erdoğan, który forsował prowadzenie luźnej polityki monetarnej. Problemy powróciły na początku 2020 roku, kiedy całkowity dług zagraniczny Turcji wyniósł prawie 440 mld dolarów. Turcja odczuła także skutki zatorów w światowych łańcuchach dostaw związanych z pandemią COVID-19 oraz związanego z tym wzrostu cen. Trudności nasiliły się w 2021 roku, a w grudniu gospodarka Turcji znalazła się na skraju wydolności finansowej. Inflacja osiągnęła 36%, a rosnącym cenom towarzyszy kryzys walutowy oraz coraz bardziej słabnąca waluta turecka lira, co zagraża stabilności krajowego systemu bankowego zadłużonego w dolarach. Poprawie sytuacji nie sprzyjały częste zmiany prezesów CBRT, dokonywane przez Erdoğana. To doprowadziło do zwiększenia poziomu inflacji, który w sierpniu 2022 roku według danych państwowego urzędu statystycznego TÜIK wzrósł do 80,21%, co jest to najwyższym wskaźnikiem od września 1998 roku. Natomiast roczna inflacja w Turcji podana przez niezależny ośrodek ENAG Inflation Research Group wskazuje, że roczna stopa inflacji cen konsumpcyjnych w lipcu 2022 roku osiągnęła 181,37%, czyli znacznie więcej niż oficjalne dane. Pod koniec 2021 i w 2022 roku rząd wyraźnie eksponował narrację, zgodnie z którą turecka gospodarka nie może wyjść z kryzysu z powodu ingerencji obcych mocarstw. Chociaż Erdoğan nie mówi tego wprost, miał na myśli państwa Zachodu, a w szczególności Stany Zjednoczone. Obecnie tureccy decydenci uzasadniają zjawisko inflacji wojną na Ukrainie, wzrostem cen surowców, chciwością i oportunizmem producentów. Ponownie pojawiają się również oskarżenia dotyczące mniejszości religijnych, które obwinia się o działania spekulacyjne i wspieranie działań antypaństwowych. Wpływa to na obiektywne i subiektywne poczucie bezpieczeństwa wśród tureckich obywateli należących do mniejszości religijnych. Po 2011 roku niemal wszyscy chrześcijanie mają ograniczony dostęp do zatrudnienia państwowego i doświadczają dyskryminacji w zatrudnieniu prywatnym, zwłaszcza na stanowiskach powiązanych z rządem. Sytuacja w tym względzie pogorszyła się po nieudanym puczu wojskowym w 2016 roku, a teraz dotyka jeszcze bardziej społeczność chrześcijańską oraz żydowską, jak również z mniejszości etnicznych. Szykany, brak perspektyw awansu czy wzrostu wynagrodzenia, przy szalejącej inflacji – wpływa na pogorszenie sytuacji materialnej tychże rodzin. Przynależność religijna widnieje na tureckich dowodach osobistych z naruszeniem międzynarodowych norm, a jedynie uczniowie należący do uznanych mniejszości — Żydów, Greków i Ormian — są zwolnieni z obowiązkowych zajęć z religii islamskiej w szkołach państwowych.
Także kwestia przebywania uchodźców z terenu Syrii – i w tym przypadku głównie pochodzących z mniejszości religijnych – wywołuje frustracje i ataki werbalne oraz fizyczne ze strony przedstawicieli społeczeństwa tureckiego, często inspirowanych retoryką przedstawicieli władz lub AKP[4]. W ostatnich kilku miesiącach 2022 r. ponad pół miliona uchodźców z Syrii opuściło Turcję i musiało przemieścić się do tzw. „stref bezpieczeństwa”, położonych po syryjskiej stronie granicy. Turcja twierdzi, że powodem tego jest ustanowienie „bezpiecznych stref” w północnej Syrii, a uchodźcy dobrowolnie wracają, podczas gdy większość wiarygodnych doniesień mówi o wielu przypadkach przymusowej deportacji z powodów politycznych lub religijnych. Uchodźcy bardzo często zgłaszają przypadki przemocy i nękania, a wielu widzi policję i urzędników grożących tym, którzy nie wyjeżdżają dobrowolnie[5]. Ponadto zamieszkujący północną Syrię Kurdowie i chrześcijanie są narażeni na ataki lotnicze i rakietowe ze strony sił tureckich, które mają być odpowiedzią Turcji na zamach bombowy z 13 listopada 2022 r. w centrum Stambułu, w którym zginęło sześć osób, a ponad 80 zostało rannych. W ich wyniku zostało zniszczonych kilka wsi oraz obiektów cywilnych – w tym również chrześcijańskich, w północno-wschodniej części państwa syryjskiego[6]. Większość komentatorów uważa, że atak był inspirowany przez tureckie służby specjalne podległe władzom w Ankarze, a jego celem było stworzenie pretekstu do ataku na cele kurdyjskie i chrześcijańskie w Syrii i Iraku, przyspieszenie ewakuacji uchodźców z Turcji oraz odwrócenie uwagi społeczeństwa od trudnej sytuacji gospodarczej kraju przed nadchodzącymi wyborami prezydenckimi w 2023 r., które mogą się odbyć wcześniej, niż zakładano. Ma to umożliwić ponowną reelekcję Recepa Tayyipa Erdoğana, co wydaje się w obecnej sytuacji głównym celem działań działaczy AKP, służb i prorządowych instytucji.
dr Jan Wiśniewski
Bibliografia:
1. Open Doors 2022, https://www-opendoorsuk-org.translate.goog/persecution/world-watch-list/turkey/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc [dostęp: 12.12.2022].
2. Aid to the Church in Need International, Religious Freedom in the World Report 2021 – Executive Summary, s. 31.
3. M. Szkundlarek, Turcja po próbie zamachu stanu z 15 lipca 2016 roku – problem bezpieczeństwa osób należących do mniejszości religijnych, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/24982/1/Turcja%20po%20pr%C3%B3bie%20zamachu%20stanu%20z%2015%20lipca%202016%20roku%20-%20problem%20bezpiecze%C5%84stwa%20os%C3%B3b%20nale%C5%BC%C4%85cych%20do%20mniejszo%C5%9Bci%20religijnych.pdf [dostęp 12.12.2022]
4. J. Wiśniewski, Azerbejdżan ogłasza plany usunięcia ormiańskich śladów z kościołów zajętych w wyniku wojny 2020 r., https://copch.pl/baza-wiedzy/azerbejdzan-oglasza-plany-usuniecia-ormianskich-sladow-z-kosciolow-zajetych-w-wyniku-wojny-2020-r [dostęp 12.12.2022]
5. J. Wiśniewski, Cypr Północny: ku zniszczeniu chrześcijańskiego dziedzictwa? https://copch.pl/baza-wiedzy/cypr-polnocny-ku-zniszczeniu-chrzescijanskiego-dziedzictwa [dostęp 12.12.2022]
6. Iranian Christian Refugees Suffer in Turkey, https://www.persecution.org/2022/07/15/iranian-christian-refugees-suffer-turkey/ [dostęp 14.12.2022]
7. Why are Syrian Refugees Leaving Turkey? https://www.persecution.org/2022/12/13/why-are-syrian-refugees-leaving-turkey/ [dostęp 14.12.2022]
8. Syria: “We place it in God’s hands”, https://acninternational-org/turkey-attacks-syria/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc [dostęp 20.12.2022]
PRZYPISY
- Open Doors 2022, https://www-opendoorsuk-org.translate.goog/persecution/world-watch-list/turkey/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc [dostęp 12.12.2022]; Aid to the Church in Need International, Religious Freedom in the World Report 2021 – Executive Summary, s. 31. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
- M. Szkundlarek, Turcja po próbie zamachu stanu z 15 lipca 2016 roku – problem bezpieczeństwa osób należących do mniejszości religijnych, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/24982/1/Turcja%20po%20pr%C3%B3bie%20zamachu%20stanu%20z%2015%20lipca%202016%20roku%20-%20problem%20bezpiecze%C5%84stwa%20os%C3%B3b%20nale%C5%BC%C4%85cych%20do%20mniejszo%C5%9Bci%20religijnych.pdf [dostęp 12.12.2022] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
- J. Wiśniewski, Azerbejdżan ogłasza plany usunięcia ormiańskich śladów z kościołów zajętych w wyniku wojny 2020 r., https://copch.pl/baza-wiedzy/azerbejdzan-oglasza-plany-usuniecia-ormianskich-sladow-z-kosciolow-zajetych-w-wyniku-wojny-2020-r [dostęp 12.12.2022]; J. Wiśniewski, Cypr Północny: ku zniszczeniu chrześcijańskiego dziedzictwa? https://copch.pl/baza-wiedzy/cypr-polnocny-ku-zniszczeniu-chrzescijanskiego-dziedzictwa [dostęp 12.12.2022] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
- Iranian Christian Refugees Suffer in Turkey, https://www.persecution.org/2022/07/15/iranian-christian-refugees-suffer-turkey/ [dostęp 14.12.2022] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
- Why are Syrian Refugees Leaving Turkey? https://www.persecution.org/2022/12/13/why-are-syrian-refugees-leaving-turkey/ [dostęp 14.12.2022] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
- Syria: “We place it in God’s hands”, https://acninternational-org/turkey-attacks-syria/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc [dostęp 20.12.2022]. W ostatnich latach nastąpiło stopniowe wyludnienie terenów zamieszkałych przez chrześcijan, spowodowane najpierw przemocą dżihadystów, a obecnie przez armię turecką. Przykładowo tereny Tel Tamr, lepiej znane jako dorzecze Chabru, były niegdyś domem dla ponad 12 tys. osób zamieszkujących 32 wioski. Według obecnych szacunków, liczba ta spadła do około tysiąca. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
