Kategorie bazy wiedzy
Ziemia Święta: coraz częstsze ataki na chrześcijan (listopad 2022 – kwiecień 2023)
Przyczyna. Sytuacja polityczna w Izraelu
Zaprzysiężenie pod koniec grudnia 2022 roku kolejnego, szóstego w karierze politycznej Benjamina Netanjahu, rządu Izraela było wydarzeniem mającym wpływ na wiele obszarów funkcjonowania państwa. Dotyczy to przede wszystkim spraw wewnętrznych, ale do pewnego stopnia również stosunków międzynarodowych w wymiarze regionalnym – dotyczącym Bliskiego Wschodu, jak również znacznie szerszym – stosunku do USA czy konfliktu rosyjsko-ukraińskiego. Powrót Netanjahu możliwy był głównie dzięki sukcesowi Religijnego Syjonizmu – koalicji wyborczej trzech skrajnych ugrupowań religijno-narodowych. Liderami tego bloku są m.in. Itamar Ben-Gewir (nowy minister bezpieczeństwa) – który karierę prawniczą oparł na obronie żydowskich ekstremistów w procesach sądowych, w przeszłości skazywany za podżeganie do nienawiści do Arabów oraz za wspieranie żydowskiego terroryzmu – oraz Becalel Smotricz (nowy minister finansów), który na Torze chce opierać swoje podejście do gospodarki państwa, jest również zwolennikiem radykalnego umasowienia żydowskiego osadnictwa na Zachodnim Brzegu, a sam siebie nazywa „dumnym homofobem”. W marcu 2023 r. 120 amerykańskich przywódców organizacji żydowskich podpisało się pod oświadczeniem przeciwko planowanej wizycie Smotricza w USA. Obaj politycy to jedni z blisko trzydziestu ministrów rządu Netanjahu, którzy pochodzą z sześciu ugrupowań: dwa ultrareligijne, trzy łączące radykalizm religijny z narodowym, a także – największy w tym gronie – Likud, będący świecką partią nacjonalistyczną. Nowy rząd jest najbardziej konserwatywny i nacjonalistyczny w historii izraelskiej scenie politycznej od utworzenia tego państwa w 1948 r. Objął on władzę pod hasłami tożsamościowo-religijnymi, narodowymi i antyliberalnymi. W praktyce najbardziej znaczące wydają się m.in.: plany osłabienia ustrojowej roli Sądu Najwyższego, odmówienie Palestyńczykom prawa do aspiracji państwowych oraz zapowiedź przyspieszenia akcji osadniczej na terytoriach okupowanych, i utrwalenie autonomii społeczności ultraortodoksyjnej. Te ostatnie postulaty szczególnie uderzają w Palestyńczyków i mniejszości religijne – w tym szczególnie chrześcijan.
Skutek. Sytuacja chrześcijan w Ziemi Świętej
W 2022 roku odnotowano ponad pięćdziesiąt incydentów naruszenia prawa do wolności religijnej wobec chrześcijan, natomiast w pierwszych czterech miesiącach 2023 roku podobnych sytuacji było ponad trzydzieści. To w porównaniu z trzynastoma atakami w całym 2020 roku i dziewięcioma w 2021 roku – według danych zebranych przez Jerozolimskie Centrum Międzykościelne i Organizację Ochrony Chrześcijan w Ziemi Świętej, która obejmuje różne kościoły chrześcijańskie – pokazuje gwałtowny wzrost tego typu działań. Szczególnie było to widoczne podczas kampanii przed listopadowymi wyborami do Knesetu w 2022 roku oraz później w okolicach świąt chrześcijańskich: Bożego Narodzenia i Wielkanocy.
Do przykładów tego typu działań można zaliczyć w listopadzie 2022 roku zatrzymanie dwóch izraelskich żołnierzy pod zarzutem oplucia ormiańskiego arcybiskupa i innych pielgrzymów podczas procesji na Starym Mieście. W Nowy Rok dwóch izraelskich ekstremistów zdewastowało 30 zabytkowych grobów na chrześcijańskim cmentarzu na Górze Syjon. Nagranie z kamery bezpieczeństwa ukazało dwóch młodych mężczyzn w jarmułkach i z widocznymi frędzlami cycesu, noszonego przez ortodoksyjnych Żydów, włamujących się na cmentarz, przewracających kamienne krzyże, rozbijających i depczących groby. Oświadczenie w sprawie wzrostu napięcia wokół miejsc świętych i dewastacji cmentarza chrześcijańskiego w Jerozolimie wydało Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, podkreślając, że „podejmowanie jakichkolwiek działań mogących podważać status świętych miejsc, niezależnie od tego jakiej religii te miejsca służą, przyczynia się wyłącznie do dalszej eskalacji napięcia i może przynieść tragiczne skutki […]. W tym kontekście Polska potępia akt wandalizmu i dewastacji kilkudziesięciu nagrobków na cmentarzu chrześcijańskim na Górze Syjon w Jerozolimie, w pobliżu miejsca, gdzie spoczywają m.in. polscy cywile i żołnierze Armii Andersa oraz Oskar Schindler” – jak można było przeczytać w komunikacie podpisanym przez rzecznika MSZ Łukasza Jasinę. Kilka dni później na murach ormiańskiego klasztoru pojawiło się obraźliwe wobec chrześcijan graffiti i napisy m.in. „zemsta”, „śmierć chrześcijanom”, „śmierć Arabom i gojom” oraz „śmierć Ormianom”. Natomiast pod koniec stycznia 2023 roku grupa izraelskich ekstremistów zdemolowała restauracje w chrześcijańskiej dzielnicy Starego Miasta w Jerozolimie, a rankiem 2 lutego, do Kaplicy Biczowania na Starym Mieście w Jerozolimie – zbudowanej w miejscu, w którym Poncjusz Piłat wydał Jezusa na egzekucję, pierwszej ze stacji Drogi Krzyżowej w tradycji katolickiej – wszedł mężczyzna, który uderzył młotkiem w drewnianą figurę Chrystusa. Wideo pokazywało, jak krzyczy: „Nie możesz mieć bożków w Jerozolimie, to jest święte miasto!”. Obezwładnił go ochroniarz kościoła, a policja aresztowała wandala, amerykańskiego turystę i ortodoksyjnego Żyda, i skierowała go na badania psychiatryczne. Do znacznie groźniejszych wydarzeń doszło 16 marca 2023 roku, kiedy to nieznani sprawcy ostrzelali szkołę oraz klasztor sióstr franciszkanek w Nazarecie. Po raz pierwszy zaatakowane zostało miejsce, gdzie uczą się dzieci. Tydzień później pięciu zamaskowanych mężczyzn siłą wtargnęło do szkoły prowadzonej przez siostry salezjanki. Zakonnice zdołały wyrzucić ich z budynku. „Policja próbuje przedstawiać każdy atak jako odizolowane zjawisko, a napastników jako niestabilnych psychicznie i w ten sposób zwalnia się z odpowiedzialności” – powiedział po tych wydarzeniach rzecznik franciszkańskiej Kustodii Ziemi Świętej Amir Dan. Przemoc pociągnęła za sobą reakcję łacińskiego patriarchy Jerozolimy. Abp Pierbattista Pizzaballa – którego wypowiedź przytaczało Radio Watykańskie. „Ekstremizmy są takie same, ale my się nie boimy. Wiemy, że ogólny klimat jest raczej negatywny i zmierzamy w kierunku eskalacji przemocy, ale nie możemy się bać” – powiedział patriarcha, przypominając o potrzebie poszukiwania współpracy międzyreligijnej. W innym wywiadzie stwierdził: „Agresja przeciwko chrześcijańskim świętym miejscom i symbolom nie jest nowością, ale częstotliwość i przemoc to coś zupełnie nowego”.
Punktem spornym staje się też kwestia własności gruntów i obiektów na Starym Mieście w Jerozolimie. Grecki Kościół Prawosławny jest właścicielem 30% gruntów w obrębie otoczonego murami Starego Miasta; jest największym właścicielem, wynajmującym domy, sklepy, hotele i restauracje mieszkańcom Palestyny. Kościoły jerozolimskie posiadają duże połacie Góry Oliwnej – czczonej zarówno przez chrześcijan, jak i Żydów. Ta własność może być zagrożona, ponieważ mesjanistyczne grupy osadników żydowskich rozpoczynają kampanie nacisków, wykupują ziemię i dążą do powiększenia parków narodowych. Ostatnio udało się im przejąć dwa hotele: Petra oraz New Imperial. Oba mieszczą się w budynkach, których właścicielem jest grecki kościół prawosławny. Kilka dekad temu kościół wynajął budynki palestyńskim najemcom, którzy prowadzą hotele. Później zostały one w podejrzanych okolicznościach zakupione przez skrajnie prawicową żydowską organizację Ateret Cohanim, której celem jest „odzyskanie Jerozolimy”. Grupa wprost przyznaje, że zajmuje się skupowaniem muzułmańskich i chrześcijańskich nieruchomości w mieście, by w konsekwencji cała Jerozolima na powrót stała się żydowska.
Przyszłość. Co dalej z chrześcijanami w Ziemi Świętej?
Przedstawione przykłady ataków i incydentów wpływają na poczucie bezpieczeństwa miejscowych chrześcijan, narażonych w stopniu znacznie większym na działania zwolenników skrajnie prawicowych i ortodoksyjnych grup żydowskich niż przybywający na krótki okres czasu pielgrzymów. Wpływa to na coraz większy pesymizm dotyczący sytuacji – szczególnie w zakresie bezpieczeństwa – wśród żyjących na obszarze jurysdykcji izraelskiej ludności chrześcijańskiej, a szczególnie mieszkającej na terenie Autonomii Palestyńskiej. Powoduje to zwiększanie się emigracji (lub migracji) z terenów Ziemi Świętej, a szczególnie z takich miejsc związanych z źródłami chrześcijaństwa jak Jerozolima, Betlejem czy Nazaret. W samym tylko Izraelu mieszka obecnie ok. 185 tys. chrześcijan, co stanowi zaledwie ok. 1,9 proc. ludności państwa Izrael. 75 proc. chrześcijan w Izraelu to chrześcijanie arabscy. W Jerozolimie w 1922 r. chrześcijanie stanowili około 25 proc. ludności miasta, obecnie mieszka ich ok. 15 800 osób (12 600 chrześcijan pochodzenia arabskiego i 3 200 niearabskich chrześcijan). W Nazarecie w 1949 r. ludność chrześcijańska stanowiła 60 proc. mieszkańców, w 1972 r. spadła do 53 proc., a według danych z 2011 r. stanowią już zaledwie 30,5 proc. pośród ok. 75 tys. ogółu mieszkańców. Na Zachodnim Brzegu w ciągu minionych 75 lat liczba chrześcijan spadła z 18 proc. do mniej niż jednego procenta dzisiaj. To musi budzić zaniepokojenie. Co prawda ogólna liczba chrześcijan w Izraelu wzrasta, jednak w porównaniu do wspólnot żydowskich czy muzułmańskich jest to wzrost proporcjonalnie najmniejszy, czy wręcz śladowy. Są to w większości niearabscy chrześcijanie zamieszkujący tereny Jaffy i Tel Awiwu, przybyli do Izraela w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat z krajów byłego Związku Sowieckiego w ślad za swoimi żydowskimi krewnymi. Można mieć obawy, że jeżeli proces migracji z terenów Zachodniego Brzegu nie zostanie zatrzymany, to w ciągu jednego pokolenia chrześcijanie mogą całkowicie zniknąć z Jerozolimy. Warunkiem dalszej obecności chrześcijan w Ziemi Świętej jest odpowiednie i trwałe wsparcie ze strony tych współwyznawców z różnych stron świata, którzy cieszą się u siebie swobodą wyznawania religii i stosunkowo lepszą sytuacją materialną. Chodzi tu nie tylko o utrzymanie miejsc kultu religijnego. Równie ważne jest utrzymanie infrastruktury społecznej – szkół i ośrodków działalności społeczno-oświatowej i sportowej, a także tak błahych z punktu widzenia obserwatorów zewnętrznych obiektów jak restauracje, hotele, place zabaw, boiska sportowe czy domy parafialne. „Mimo trudności chrześcijanie chcą nadal tu mieszkać i chcą żyć godnie” – podkreśla ks. prof. Waldemar Cisło, dyrektor PKWP, która prowadzi akcję S.O.S. dla Ziemi Świętej. To dotyczy również dwóch innych najstarszych społeczności chrześcijańskich na świecie zlokalizowanych w Iraku i Syrii.
dr Jan Wiśniewski
Bibliografia
1. Cegielski W., Dlaczego chrześcijanie znikają z Jerozolimy? 30.12.2022, https://stacja7.pl/reportaze/dlaczego-chrzescijanie-znikaja-z-jerozolimy-poruszajacy-reportaz/ [dostęp 20.06.2023]
2. Coraz częstsze ataki na chrześcijan w Izraelu. Opluci duchowni, zniszczona figura Jezusa, 30.03.2023, https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8691516,izrael-ataki-na-chrzescijan-opluci-duchowni-zniszczona-figura-jezusa.html [dostęp 20.06.2023]
3. In spite of everything, “it is a privilege to live in the Holy Land”, https://acninternational.org/christmas-in-the-holy-land/ [dostęp: 20.05.2023]; To od nas zależy los chrześcijan w Ziemi Świętej – w Wielki Piątek we wszystkich kościołach zbiórka, https://www.gosc.pl/doc/8176036.To-od-nas-zalezy-los-chrzescijan-w-Ziemi-Swietej-w-Wielki [dostęp 20.05.2023]
4. Jerusalem Christians: ‘We shrunk from 20% to 2% of population due to Israeli violence’, 31.01.2023, https://globalvoices.org/2022/01/31/jerusalem-christians-we-shrunk-from-20-to-2-of-population-due-to-israeli-violence/ [dostęp: 20.06.2023]; To od nas zależy los chrześcijan w Ziemi Świętej – w Wielki Piątek we wszystkich kościołach zbiórka, 03.04.2023, https://www.gosc.pl/doc/8176036.To-od-nas-zalezy-los-chrzescijan-w-Ziemi-Swietej-w-Wielki [dostęp 20.06.2023]
5. Kania D., Ks. prof. W. Cisło: mimo trudności chrześcijanie chcą nadal mieszkać w Ziemi Świętej, 28.11.2022, https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/ks-prof-w-cislo-mimo-trudnosci-chrzescijanie-chca-nadal-mieszkac-w-ziemi [dostęp 20.06.2023]
6. Luck T., Israel failing to stop attacks on Christians, Jerusalem churches say, 14.04.2023, https://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2023/0414/Israel-failing-to-stop-attacks-on-Christians-Jerusalem-churches-say, [dostęp 19.06.2023]
7. Matusiak M., Netanjahu po raz szósty: nowy rząd Izraela, „Komentarze OSW”: Ośrodek Studiów Wschodnich nr 483, 18.01.2023, s. 1-2; Jacob Magid, 120 US Jewish leaders: Smotrich ‘should not be given a platform in our community’, www.timesofisrael.com [dostęp 20.05.2023]
8. Mraffko C., In Jerusalem, attacks on Christians are on the rise, 4.02.2023, https://www.lemonde.fr/en/international/article/2023/02/04/in-jerusalem-attacks-on-christians-are-on-the-rise_6014400_4.html [dostęp: 21.06.2023].
9. Nasilają się ataki na chrześcijan w Ziemi Świętej, 30.03.2023, https://www.ekai.pl/nasilaja-sie-ataki-na-chrzescijan-w-ziemi-swietej/ [dostęp 20.06.2023]
10. Oświadczenie MSZ RP ws. wzrostu napięcia wokół miejsc świętych i dewastacji cmentarza chrześcijańskiego w Jerozolimie, 04.01.2023, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/oswiadczenie-ws-wzrostu-napiecia-wokol-miejsc-swietych-i-dewastacji-cmentarza-chrzescijanskiego-w-jerozolimie [dostęp 20.06.2023]
