Kategorie bazy wiedzy

Zwalczanie dyskryminacji ze względu na religię lub światopogląd w zakresie uniwersalnych standardów prawa międzynarodowego

Rzeczypospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego zgodnie z art. 9 Konstytucji z 1997 r. [1] Odpowiednią formą aktów prawa stanowionego w dziedzinie prawa międzynarodowego są umowy międzynarodowe, szczególnie te podlegające ratyfikacji. Zgodnie z art. 91 ust. 1 Konstytucji RP [2] ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.

Zgodnie z artykułem 2 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ z 1948 r. [3] każda osoba uprawniona jest do korzystania ze wszystkich praw i wolności ogłoszonych w Deklaracji bez jakiejkolwiek różnicy, zwłaszcza ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie lub z jakiejkolwiek innej przyczyny.

Szczególne znaczenie zostało nadane w art. 18 Deklaracji – prawu do wolności myśli, wolności sumienia i religii [4] , zaś dodatkową gwarancję niedyskryminacji zawarto w art. 7 tego aktu, w którym czytamy: „Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez jakiejkolwiek dyskryminacji do równej ochrony prawnej. Wszyscy są uprawnieni do równej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją sprzeczną z niniejszą Deklaracją oraz przed jakimkolwiek podżeganiem do takiej dyskryminacji” [5] .

Celem wzmocnienia ochrony wolności i praw człowieka, poprzez nadanie im charakteru prawnie wiążącego, w 1966 r. ONZ ustanowiła Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka, będące aktami prawa międzynarodowego podlegającymi ratyfikacji przez poszczególne państwa i tym samy prawnie je wiążącymi.

W art. 2 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych [6] została zawarta ogólna klauzula niedyskryminacji: „Każde z Państw Stron niniejszego Paktu zobowiązuje się przestrzegać i zapewniać wszystkim osobom, które znajdują się na jego terytorium i podlegają jego jurysdykcji, prawa uznane w niniejszym Pakcie, bez względu na jakiekolwiek różnice, takie jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności”. Dlatego zgodnie z powyższym zakres gwarancji niedyskryminacji odnosi się również do kryterium religii. Chroni on jednostkę, czyli każdą osobę działającą indywidualnie i/lub kolektywnie w zakresie korzystania z prawa do wolności myśli, sumienia i religii.

Analogiczna klauzula niedyskryminacyjna została zawarta w art. 2 ust. 2 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych [7] . Należy zaznaczyć, że w art. 18 Paktu gwarantowana jest wolność myśli, sumienia i religii w szerokim ujęciu. Dokonując wykładni art. 18, Komitet Praw Człowieka ONZ stwierdził, iż chroni teistyczne, nieteistyczne i ateistyczne przekonania, jak też prawo do niewyznawania żadnej religii czy przekonań. Terminy „religia” i „przekonania” – zdaniem Komitetu – mają być rozumiane szeroko. Art. 18 w zastosowaniu swym nie ogranicza się do charakterystycznych cech instytucjonalnych czy do praktyk analogicznych do praktyk religii tradycyjnych. Komitet spogląda zatem z zainteresowaniem na każdą tendencję krzywdzącej dyskryminacji jakiejś religii czy przekonań z jakichkolwiek powodów, włączając w to fakt, że są one nowo ukształtowanymi, czy też, że reprezentują one mniejszości religijne, które mogą podlegać wrogiemu stosunkowi ze strony dominującej wspólnoty religijnej [8] .

Doniosłość prawa do wolności myśli, sumienia i religii w systemie ochrony praw człowieka ONZ znalazła swój wyraz również w Deklaracji ONZ z 1981 r. w sprawie wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach [9] .

Treść Deklaracji ONZ z 1981 r. wyraźnie wykracza poza problematykę dyskryminacji ze względu na religię lub przekonania. Równorzędnym przedmiotem regulacji stała się wolność myśli, sumienia, religii lub przekonań. Deklaracja zawiera m.in. szczegółowy katalog uprawnień, składających się na omawianą wolność. Są to przede wszystkim uprawnienia realizowane w praktyce.

Według art. 4 Deklaracji ONZ z 1981 r. prawo do wolności myśli, sumienia, religii lub przekonań będzie obejmowało, między innymi, następujące wolności:

a)     modlitwy i zgromadzania się dla potrzeb religii lub przekonań, jak też ustanawiania i utrzymywania placówek temu celowi służących;

b)    ustanawiania i utrzymywania stosownych instytucji charytatywnych lub humanitarnych;

c)     produkowania, nabywania i wykorzystywania, w stosownym zakresie, koniecznych artykułów i materiałów związanych z rytuałem albo obyczajami danej religii lub przekonań;

d)    pisania, wydawania i rozpowszechniania odpowiednich publikacji w tych dziedzinach.

Słabością jaką można wskazać odnośnie do Deklaracji z 1981 r. jest to, że nie ma ona charakteru formalnie wiążącego dla państw. Nie jest umową międzynarodową, a więc trudno twierdzić, w przeciwieństwie do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, że stanowi ona element zwyczajów międzynarodowych.

Niemniej jednak naruszanie postanowień Deklaracji z 1981 r. stanowi potencjalną i uzasadnioną przesłankę do politycznych nacisków wobec państwa, które, mimo że jest jej sygnatariuszem, nie zapewnia respektowania jej postanowień.

Szczególną, wiążącą prawnie Polskę, uniwersalną umową międzynarodową, chroniącą m.in. przed dyskryminacją opartą na religii lub przekonaniach wrażliwą kategorię osób, tzn. dzieci, jest Konwencja Praw Dziecka ONZ z 1989 r. [10] . G. Gwarancje niedyskryminacji dzieci ze względu na religię lub inne przekonania światopoglądowe zostały zawarte w art. 2 ust. 1 Konwencji (Art. 2 Konwencji o prawach dziecka. 1. Państwa-Strony w granicach swojej jurysdykcji będą respektowały i gwarantowały prawa zawarte w niniejszej konwencji wobec każdego dziecka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie od rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych, statusu majątkowego, niepełnosprawności, cenzusu urodzenia lub jakiegokolwiek innego tego dziecka albo jego rodziców bądź opiekuna prawnego).

Maciej Lis

PRZYPISY

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483. Art. 9 [Zasada przestrzegania prawa międzynarodowego] Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. Art. 91 [Pierwszeństwo ratyfikowanej umowy przed ustawami] 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (Paryż, 10 XII 1948); ONZ 1948 r. [sejm.gov.pl]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
4. Art. 18 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ Każda osoba ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany swej religii lub przekonań, jak również wolność manifestowania swej religii lub przekonań, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, poprzez nauczanie, praktyki religijne, sprawowanie kultu i rytuałów. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
5. Art. 7 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez jakiejkolwiek dyskryminacji do równej ochrony prawnej. Wszyscy są uprawnieni do równej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją sprzeczną z niniejszą Deklaracją oraz przed jakimkolwiek podżeganiem do takiej dyskryminacji. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
6. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19 grudnia 1966 r. Dz.U. 1977 Nr 38, poz. 167. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
7. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych I Kulturalnych przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 16 grudnia 1966 r. Dz.U. 1977, nr 38, poz. 169. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
8. Uwagi Ogólne Komitetu Praw Człowieka ONZ nr 22 (28) dotyczące art. 18, przyjęte 20 lipca 1993 r. – Wolność religii. Wybór materiałów. Dokumenty Orzecznictwo, tłum. i oprac. T. Jasudowicz, Toruń 2001, s. 70. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8
9. Deklaracja w sprawie eliminacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach. Dokument ONZ – 1981 [sejm.gov.pl]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 9
10. Konwencja o prawach dziecka Dz.U. 1991 Nr 120, poz. 526. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 10