Kategorie bazy wiedzy

Zwiększenie się presji wobec chrześcijan w Tadżykistanie

Po opanowaniu przez carską Rosję w połowie XIX w. terenów dzisiejszych państw Azji Centralnej: Kirgistan, Uzbekistan i Tadżykistan, zaczęli napływać na te tereny w chrześcijanie – szczególnie obrządku prawosławnego i katolickiego. Stworzono na tych terenach pierwsze parafie i objęto opieką duszpasterską przebywających tu wiernych. Okresem trudnym były czasy komunistyczne. Liczna diaspora katolików różnej narodowości powstała w Tadżykistanie na początku lat 40. XX wieku, gdy w tym kraju znaleźli się deportowani tu Polacy z Polski oraz Niemcy z Ukrainy, Ukraińcy i Litwini. Życie religijne istniało jedynie w ukryciu i bez stałej opieki duszpasterskiej [1] . W 1976 r. tymczasową zgodę władz na pracę w Duszanbe (stolica Tadżykistanu) otrzymał ks. Józef Świdnicki. W następnym roku, dzięki jego niezwykłej determinacji, wierni uzyskali tu rejestrację pierwszej w tej republice parafii i zbudowali kościół. W kolejnych latach powołał do życia sześć parafii i domy modlitwy w mieszkaniach prywatnych. W 1982 r. z racji zbyt aktywnej pracy duszpasterskiej otrzymał on nakaz władz zmuszający go opuszczenia Tadżykistanu. Ponieważ jednak w latach 80-tych katolicy niemieccy – stanowiący ogromną większość wiernych – wyjechali do Niemiec, parafie w Tadżykistanie stały się bardzo małymi wspólnotami wiernych [2] .

Ogłoszenie niepodległości we wrześniu 1991 r. było z jednej strony początkiem samodzielnego bytu, z drugiej strony eskalacją konfliktu, który doprowadził do wojny domowej. Kolejny prezydent niepodległego państwa – Emomali Rahmonow, mający poparcie wojsk Wspólnoty Niepodległych Państw walczył z pragnącymi przejąć władzę w młodym kraju organizacjami islamskimi wspieranymi przez zagranicznych dżihadystów z: Al-Kaidy, Islamskiej Republiki Afganistanu, talibami, a także uzbeckimi islamistami. Opozycja na czele z Islamską Partią Tadżykistanu domagała się utworzenia w Tadżykistanie państwa islamskiego, a następnie jego przemianę w kalifat rozciągnięty na całą Azję Środkową. Wojna zakończyła się w 1997 r. zwycięstwem rządu, jednak nie zmieniło to sytuacji międzynarodowej i gospodarczej państwa. Dopiero amerykańska interwencja w Afganistanie oraz budowa zaplecza logistycznego dla operujących tam wojsk doprowadziły do wzrostu znaczenia Tadżykistanu na arenie międzynarodowej i napływu większych środków. Dzięki temu również Rosja – obawiając się swojej pozycji w regionie – zwiększyła swoją obecność militarną i gospodarczą. Jednak wraz z zmianą sytuacji pogorszyła się sytuacja związana z przestrzeganiem praw człowieka. Opozycja polityczna, wolność religijna oraz wolność prasy pozostają mocno ograniczone. Po wyborach parlamentarnych w 2005 roku nasilił się proces zamykania wielu niezależnych gazet oraz napadów na dziennikarzy współpracujących z tymi gazetami.

Również w kwestiach wolności religijnej doszło do pogorszenia sytuacji. Dotyczyło to szczególnie chrześcijan wyznania protestanckiego, choć również poszkodowani byli katolicy, natomiast w minimalnym stopniu prawosławni należący do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (około 60 tys. wiernych). Katolicy w Tadżykistanie posiadają obecnie parafie w Duszanbe, Chodżent i Kurgonteppa, które mają status Misji „Sui iuris”, zależnej bezpośrednio od Rzymu. Została ona utworzona z wydzielenia z administratury apostolskiej w Kazachstanie we wrześniu 1997 r. przez papieża Jana Pawła II Siedzibą Misji jest Duszanbe. Katolików jest według różnych około 1 tys. Liczniejsze są kościoły protestanckie. Szacuję się ich liczebność na około 10 tys. wiernych [3] .

Konstytucja Tadżykistanu gwarantuje wolność wyznania, a także nadaje prawo do zgromadzeń religijnych. Już w 2006 r. pojawiły się propozycje rządowe przewidujące zakaz niezarejestrowanej działalności religijnej, nawracania ludzi na inną wiarę, kierowania przez obcokrajowców parafiami czy gminami oraz nauczania religii dzieci poniżej 7 roku życia. Zakazane ma być nauczanie religii w domach prywatnych, a katecheci i programy nauczania muszą uzyskać zgodę władz. W projekcie wyznaczono najwyższy w byłych republikach sowieckich próg dla ubiegających się o rejestrację parafii lub gmin. Przeciwko tym propozycjom protestowali duchowni na czele z kierującym wówczas Misją „Sui iuris” o. Carlosem Avili. Mimo tego w 2009 r. zostało wprowadzone zaostrzone prawo wyznaniowe, które ograniczyło powstawanie nowych miejsc kultu. Wpłynęło na cenzurę literatury religijnej oraz dało państwu większą możliwość kontroli nad edukacją religijną. Także islamska działalność religijna jest ograniczana, zwłaszcza ta która miałaby działać na niekorzyść państwa i panującej władzy. Dzieje się tak na podstawie decyzji parlamentu w Tadżykistanie, który w 2011 r. uchwalił dwa akty prawne, które ograniczyły wolność religijną w tym kraju, szczególnie w zakresie wychowania religijnego dzieci m.in. w ustawie „o odpowiedzialności rodzicielskiej”, zakazano niemal wszystkim dzieciom poniżej 18 roku życia udziału w przedsięwzięciach o charakterze religijnym. Jednocześnie dokonano zmian w kodeksie karnym, wprowadzając kary dla organizatorów „ekstremistycznego nauczania religijnego” [4] . To niejednoznaczne sformułowania są łatwo stosowane do szykanowania duchownych i przywódców chrześcijańskich, w tym szczególnie protestanckich. Państwo traktuje z podejrzliwością wszelkie postrzegane „odstępstwa” od norm kulturowych. Władze wywierają znaczną presję na chrześcijan, zaostrzając prawa religijne i surowo egzekwując te, które już istnieją, na przykład znacznie ograniczając możliwości ewangelizacyjne nawet wobec członków własnych kościołów i nakładając grzywny na chrześcijan gromadzących się bez pozwolenia. Do przykładów tego rodzaju działań przeciwko chrześcijanom można zaliczyć aresztowanie i skazanie pastora Bachroma Chołmatowa w lipcu 2017 r. na trzy lata więzienia za „śpiewanie w kościele ekstremistycznych pieśni oraz podżeganie do nienawiści religijnej”. Władze groziły także jego rodzinie, przyjaciołom i członkom kościoła. Jego grupa duszpasterska znacznie się zmniejszyła, z około 500 osób do około 100, z powodu presji, nękania i skrajnej dyskryminacji, z jakimi borykali się członkowie kościoła. W listopadzie 2017 został przeniesiony do więzienia oddalonego o 350 km i umieszczony w więziennej izolatce. Naciski ze strony społeczności międzynarodowej doprowadziły do jego uwolnienia pod koniec 2019 r. [5] W sierpniu 2018 r. grupa osób została aresztowana za rozpowszechnianie literatury chrześcijańskiej, a w marcu 2020 r. na czterech duchownych i przywódców kościołów nałożono kary pieniężne za pracę nad tłumaczeniem Biblii. Nakładanie kar finansowych ma na celu wyczerpanie wspólnot i zatrzymanie ich rozwoju [6] . W przypadku wykroczeń po raz pierwszy rząd nakłada grzywny na osoby fizyczne w wysokości od 420 do 600 somoni (od 37 do 53 USD), szefów stowarzyszeń religijnych od 1200 do 1800 somoni (od 110 do 160 USD) oraz zarejestrowane stowarzyszenia religijne, jako osoby prawne, od 6000 do 12 000 somoni (od 530 do 1100 USD). W przypadku powtarzających się wykroczeń w ciągu jednego roku od początkowej grzywny, kary wzrastają do 720 do 1200 somoni (od 64 do 110 USD) dla osób fizycznych, od 2400 do 3000 somoni (od 210 do 270 USD) dla przywódców stowarzyszeń religijnych i od 18 000 do 24 000 somoni (od 1600 do 270 USD) [7] . Jeżeli związek wyznaniowy prowadzi działalność bez rejestracji, władze lokalne mogą nałożyć dodatkowe kary lub zamknąć miejsce kultu. Warunki wolności religijnej w Tadżykistanie nadal się pogarszają, ponieważ wydarzenia w sąsiednim Afganistanie wzmacniają skrzyżowanie autorytaryzmu i obaw związanych z bezpieczeństwem. Przez ponad dekadę rząd tadżycki mocno regulował to, co uważał za dopuszczalne praktyki islamskie, podporządkowując muzułmańskie instytucje reżimowi i wtrącając do więzień niezależnych duchownych, przeciwników politycznych i świeckich krytyków jako „ekstremistów” i „terrorystów”. Nieuchronne wyzwanie, jakim jest szybkie przejęcie władzy przez talibów w Afganistanie latem 2021 r., grozi przyspieszeniem tej tendencji i zmniejsza potencjał Tadżykistanu do zmiany ograniczeń wolności religijnej. Dotyczy to nie tylko muzułmanów, ale również chrześcijan. Specjalny przedstawiciel ONZ ds. wolności religii lub przekonań niedawno odwołał planowaną podróż do Tadżykistanu po tym, jak nie otrzymał obiecanego oficjalnego zaproszenia. W swoim raporcie rocznym za 2021 r. USCIRF zalecił Departamentowi Stanu USA dalsze uznawanie Tadżykistanu za kraj szczególnej troski (uznany od 2016 r. – CPC) z powodu systematycznych, ciągłych i rażących naruszeń wolności religijnej [8] . W. Warunki wolności religijnej w Tadżykistanie były również omawiane w odcinku podcastu USCIRF Spotlight we wrześniu 2021 r.

dr Jan Wiśniewski

PRZYPISY

1. K. Renik, Religie, które przeżyły, Kraków 1996, s. 195 Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 1
2. R. Dzwonkowski SAC, Kościół katolicki w republikach azjatyckich: Kirgiska SRS, Uzbecka SRS, Tadżycka SRS (1917 -1991), „Summarium” 2015, nr 44 (64), s. 55. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 2
3. https://www.uscirf.gov/countries/tajikistan [dostęp 18.03.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 3
4. https://chrzescijanin.pl/tadzykistan-dalsze-ograniczenia-wolnosci-religijnej/ [dostęp: 18.03.2023]. Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 4
5. Tajikistan, https://www-opendoorsuk-org/persecution/world-watch-list/tajikistan/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc [dostęp 24.03.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 5
6. Tadżykistan – przykłady prześladowań, https://copch.pl/przesladowania-chrzescijan/tadzykistan [dostęp 23.03.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 6
7. 2021 Report on International Religious Freedom: Tajikistan, https://www.state.gov/reports/2021-report-on-international-religious-freedom/tajikistan/ [dostęp 23.03.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 7
8. USCIRF Releases New Report on Religious Freedom Conditions in Tajikistan, https://www.uscirf.gov/news-room/releases-statements/uscirf-releases-new-report-religious-freedom-conditions-tajikistan [dostęp 23.03.2023] Powrót do fragmentu, którego dotyczy przypis numer 8